قبایل اصیل عربی، ساکن در جنوب عراق
عبد الرزاق فرحان البهادلي
جنوب عراق خاستگاه تاریخی بسیاری از قبایل اصیل عربی است که در طول اعصار نقشی محوری در شکل‌دهی به هویت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور ایفا کرده‌اند. این قبایل از ریشه‌های تاریخی عمیق و تعلقات قومی صریح عربی، چه عدنانی و چه قحطانی، برخوردارند و به‌طور فعال در مقاومت در برابر اشغال‌گران، دفاع از ارزش‌ها و عرف‌ها و تشکیل بافت عشیره‌ای عراق مدرن مشارکت داشته‌اند.
ریشه‌های تاریخی:
جنوب عراق از دوران پیش از اسلام شاهد موج‌هایی از مهاجرت‌های عربی از شبه‌جزیره عربستان بود، به‌ویژه از قبایل تمیم، ربیعه، بنی‌اسد، اَزْد، طَیء و دیگران. با فتح اسلامی، حضور عرب در شهرهایی مانند بصره و کوفه تثبیت شد و سپس به روستاهای عماره، ناصریه و مثنی گسترش یافت.
برجسته‌ترین قبایل عربی در جنوب عراق:
۱. بنو تمیم: از مهم‌ترین قبایل عربی که ریشه‌های آنان به نجد بازمی‌گردد و حضور پررنگی در بصره و مناطق اطراف آن دارند.
۲. بنو اسد: قبیله‌ای مشهور که در نبردهای تاریخی مهمی مشارکت داشت و حضوری برجسته در استان ذی‌قار (ناصریه) دارد.
۳. خزاعل: از قبایل قحطانی که در دیوانیه و مثنی ساکن شده‌اند.
۴. بنو لام: از قبایل بزرگ عدنان که شاخه‌هایی در عماره و واسط دارند.
۵. جبور: در بخش‌های گوناگون عراق از جمله جنوب پراکنده‌اند و از قبایلی هستند که انسجام و جمعیت زیاد خود را حفظ کرده‌اند.
۶. عشایر زبیدی و بنو مالک: همگی قبایلی با ریشه‌های یمنی (قحطانی) که از سده‌ها پیش در دشت‌های جنوب عراق ساکن شده‌اند.
پراکندگی جغرافیایی:
-
بصره: شمار زیادی از قبایل بنی‌تمیم، بنی‌مالک و جبور و نیز عشایر سعید، درّاج و سرائی در آن ساکنند.
-
ذی‌قار: دژ تاریخی قبایل بنی‌اسد، آل غزی، عبوده و رکابیان به‌شمار می‌رود.
-
عماره (میسان): میزبان قبایل بنی‌لام، کنانه، بنی‌کعب و عشایر سرائی است.
-
مثنی (سماوه): قبایل خزاعل، آل زیاد و بنی‌حجیم در آن سکونت دارند.
-
دیوانیه: قبایل جبور، خزاعل و آل فتله در آن پراکنده‌اند.
نقش قبایل در جامعه:
این قبایل نقش‌های اصلی‌ای در موارد زیر بازی کرده‌اند:
-
مقاومت در برابر استعمار بریتانیا (به‌عنوان نمونه، انقلاب ۱۹۲0).
-
حفظ امنیت اجتماعی از طریق عرف‌های عشیره‌ای.
-
اصلاح اجتماعی در درگیری‌های محلی.
-
مشارکت در زندگی سیاسی و اداری، چه در دولت‌ها و چه در شوراهای محلی.
این قبایل گنجینه‌ای فرهنگی و زنده به‌شمار می‌روند که میراث شفاهی از شعر، نثر و ضرب‌المثل‌هایی را که بیانگر خرد نیاکان است، حفظ می‌کنند. آنان آیین‌ها و عادات اجتماعی موروثی را اجرا می‌کنند که اصالت هویت عراقی و تنوع غنی آن را مجسم می‌سازد. همچنین، هنرهای مردمی مانند رزفه، عَرضه و داستان‌های فولکلور را حفظ می‌کنند. این practices فرهنگی پلی به‌شمار می‌روند که نسل‌های مدرن را به میراث اجدادشان پیوند می‌زند. این امر، قبایل را به نگهبانانی امین برای میراث فرهنگی ناملموس در جنوب عراق بدل می‌کند.
نتیجه‌گیری:
قبایل عربی در جنوب عراق تنها نهادهای اجتماعی نیستند، بلکه نمایانگر ستونی از ستون‌های هویت عراقی و پلی هستند که گذشته را به حال پیوند می‌زنند. با وجود دگرگونی‌های سیاسی و اقتصادی، این قبایل هنوز جایگاه خود را حفظ کرده و نقشی فعال در عرصه‌های گوناگون زندگی بازی می‌کنند که بر عمق تاریخی و اصالت presenceشان در میان‌رودان تأکید دارد.
مرکز دراسات الشهيد الخامس
