مراجع مهم عراق
آیت‌الله محمد اسحاق فیاض
معرفی کلی
محمد اسحاق فیاض (زاده ۱۳۰۹ش) مرجع تقلید، استاد درس خارج در حوزه علمیه نجف و اهل افغانستان است. او در زمان مرجعیتِ سید ابوالقاسم خویی، از شاگردان نزدیک و همراهان وی به شمار می‌آمد.
بیوگرافی
محمد اسحاق در سال 1309 هجرى شمسى در روستاى صوبه از توابع استان غزنى واقع در جنوب کابل، پایتخت افغانستان به دنیا آمد. در سن پنج‌سالگی علوم قرآنى و معارف دینى را به همراه کتاب جامع المقدمات در مکتب‌خانه قریه فراگرفت و پس‌ازآن نیز در مدرسه شیخ قربان على وحیدى در منطقه حوتقل، جامع المقدمات و سیوطى را کامل کرد.
تحصیل در سه کشور
محمد اسحاق فیاض، پدری کشاورز داشت که در زمین ملّاکان کار و طلب رزق می‌کرد. اما پدرش با دیدن نشانه‌های رُشد عقلی در فرزندش، وی را به تحصیل علوم دینی راغب ساخت. محمداسحاق علوم پایه دینی و لغت عربی و جامع المقدمات را در افغانستان فراگرفته و سپس برای توسعه آموخته‌های دینی به ایران، شهر مشهد مهاجرت نمود. وی در مدرسه حاج حسن مشغول به تحصیل شد و حاشیه ملا عبدالله و قسمتى از مطول را نزد مرحوم ادیب نیشابوری تحصیل نمود. پس از گذشت یک سال، با آرزوى رسیدن به نجف اشرف و پیگیرى تحصیل علم در بزرگ‌ترین حوزه علمیه، عازم عراق شد. در نجف اشرف مدتى را در مدرسه سلیمیه سکنى گزید و به تحصیل علوم حوزوی پرداخت. ازجمله اساتید وی در نجف، آیات اسدالله مدنی – معروف به شهید دوم محراب-، مدرّس افغانی و مجتبی لنکرانی است.
پیوستن به آیت‌الله خویی
بی‌تردید شیخ محمداسحاق فیاض از شاگردان تأثیرگذار و حلقه‌ی نخست سید ابوالقاسم خویی به شمار می‌رود. وی 15 سال در زمره شاگردان وی بوده و مهم‌ترین اثر اصولی خویی را وی با عنوان محاضرات فی اصول الفقه تقریر و تحریر کرده است. خویی در پیش‌نویسی این کتاب آورده است:
” از جمله کسانى که موفق به تربیت او شده‌ام ..، نور چشمم علّامه‌ی مدقق و فاضل شیخ محمد اسحاق فیاض(دامت تأییداته) است. وى جلد اول کتاب خود را بر من عرضه نمود، این کتاب تقریر بحث‌های من است که با سبک و شیوه‌ی روان، دریافت دقیق قابل‌ستایش و شگفت‌انگیز به نگارش درآمده است.”
وی هم در دوران حیات و هم پس از وفات آیت‌الله خویی، دچار مشکلات فراوانی از سوی حکومت بعث شد اما حاضر به ترک عراق نگردید.
مرجعیت
فیاض، حدود 35 سال ملازم آیت‌الله خویی بود و در شئون مختلف وی را همراهی می‌نمود. او در شورای استفتای آیت‌الله خویی نیز فعالیت می‌کرد. سید محمد روحانی، میرزاعلی غروی، سید محمدباقر صدر، میرزا جواد تبریزی، حسین وحید خراسانی، سید محمدتقی قمی، و سید علی سیستانی از دیگر اعضای شورای استفتا بودند که اغلب آن‌ها بعدها به مرجعیت رسیدند.
برخلاف اغلب شاگردان بارز آیت‌الله خویی، مرجعیت محمداسحاق فیاض در زمانِ حیاتِ سید ابوالقاسم خویی بوده؛ ولی فیاض به احترام استاد خود، تا چند سال از چاپ و نشر توضیح المسائل خودداری می‌کند و مقلدین را به آیت‌الله خویی ارجاع می‌دهد؛ ولی پس از اصرار فراوان آن‌ها، رساله علمیه خود را چاپ و توزیع می‌کند.
تعیین حد جدید بلوغ سنّی
محمداسحاق فیاض در زمینه فتاوی، دارای نظریات خاصی می‌باشد که ازجمله‌ی آن تغییر سن بلوغ دختران امروزی به 13 سال است؛ مگر اینکه پیش از آن نشانه‌های بلوغ در ایشان دیده شود.
روحیه تقریبی
آیت‌الله فیاض ا جمله مراجعی است که اهلِ کفرجویی از غیر شیعیان یا غیرمسلمانان، نیست. وی پرچم مذهب تشیع را دوری از افراط می‌داند. وی مسیحیان و یهودیان و هرکسی که در زمره اهل کتاب باشد را طاهر دانسته و حتی در نجاست غیر اهل‌کتاب نیز با احتیاط عمل می‌کند.
استقلال حوزات علمیه
آیت‌الله فیاض بزرگ‌ترین سرطان حوزه‌های علمیه را وابستگی مالی حوزات و دفاتر دینی به مبالغ دولتی می‌داند. وی پیش‌تر از خطرِ تبدیل‌شدن حوزه علمیه قم به الأزهر مصر سخن گفته و نسبت به دولتی شدن دین در ایران هشدار داده است.
انسان‌محور بودن
آیت‌الله فیاض به محوریت «انسان» پافشاری بسیار دارد. وی به اصالتِ کریمانه‌ی انسان چه زن چه مرد، باور دارد و تعامل با انسان را در هر دین و آیینی که باشد، تعامل کریمانه تلقی می‌کند. این روحیه بر نظرات فقهِ حدود و تعزیرات وی نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد.
حقوق زنان
شاید کمتر مرجع تقلیدی همانند آیت‌الله فیاض، به‌طور اختصاصی به حقوق زنان پرداخته است. وی زنان امروزی را دارای صلاحیت برای ریاست جمهوری، قضاوت رسمی و مرجعیت دینی می‌داند و از توسعه آزادی‌های بانوان در چارچوب شرع و رعایت عفاف، حمایت می‌کند.
وی در دورانی که برخی از مراجع تقلید قم همانند مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی، با وزارت مرضیه دستجردی تلویحاً یا تصریحاً مخالفت می‌کردند، اظهار داشت که زن نه‌تنها وزارت، بلکه در صورت شایستگی، می‌تواند زمام دولت یک کشور را به دست بگیرد.
کرونا
آیت‌الله فیاض، در دوران همه‌گیری ویروس کرونا، هماهنگی مثال‌زدنی با رویکرد درمانی جهانی داشت. وی پایبندی به ماسک و دستکش در معابر عمومی و اجتماعات را تا دفعِ بیماری کرونا شرعاً واجب دانسته بود.
نظریه سیاسی
آیت‌الله فیاض، مرجعیت سیاسی را به آیت‌الله سیستانی موکول کرده و تا حد امکان از سیاست دور است. وی نظریه‌ی ولایت‌فقیه و ریاست فقیه بر نظام مدیریتی یک کشور اسلامی را دارای دلایل و مستندات عقلی می‌داند اما اجرای آن برای کشوری همانند عراق یا افغانستان را نادرست می‌داند. وی باور دارد که فقیه در صورت برپایی حکومت بایستی چندین شرط را رعایت کند؛ اعلمیت، تشکیل شورای متخصصین ازجمله شروط مدنظر اوست. وی در راستای تبیین اندیشه‌های سیاسی‌اش، کتاب الحکومه الاسلامیه را نوشته است.
