عراق و شورای همکاری خلیج‌فارس
نویسنده: اسد امیری کیان
مقدمه
در ماه می ۲۰۱۲ کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج‌فارس» در ریاض تشکیل جلسه دادند تا دربارۀ طرح اتحاد برای مقابله با خطر ایران در منطقه رایزنی و گفت‌وگو کنند. در همان سال سعدون الدُلَیمی، وزیر دفاع عراق، اعلام کرد که کشورش خواهانِ پیوستن به شورای همکاری خلیج‌فارس است. در سال ۲۰۱۸ کشورهای عضو شورا به‌ویژه کویت از عراق خواستند به عضویت آن شورا درآید و وارد ترتیباتِ امنیتیِ مشترکِ عربی در خلیج‌فارس شود. اما عراقی‌ها اعلام کردند که نمی‌خواهند روابط متعادل خود را با همسایگانشان به هم بزنند و خود را متعهد به ترتیبات امنیتیِ خاصی کنند. تحلیل‌گران معتقدند که عراق می‌خواهد برای بازسازیِ اقتصاد و زیرساخت‌های خود به توسعۀ روابط خود با شورای همکاری خلیج‌فارس بسنده کند، اما سعودی‌ها و اماراتی‌ها می‌خواهند عراق را به عضویت شورا درآورند و متعهد به الزامات امنیتیِ آن کنند.
تحول در روابط و زمینههای همکاری
شورای همکاری خلیج‌فارس در پی انقلاب ایران و آغاز جنگ ایران و عراق در ۲۵ ماه می ۱۹۸۱ با پافشاریِ عربستان سعودی و زیر فشار ایالات متحد آمریکا به‌منظور حفظ ثباتِ اقتصادی و سیاسیِ منطقه تشکیل شد. کشورهای عضو این شورا عبارت‌اند از: عربستان سعودی، پادشاهیِ بحرین، دولتِ کویت، امارات متحد عربی، سلطان‌نشین عُمان و دولتِ قَطَر؛ بنابراین، شورا در درجۀ نخست باشگاهی سیاسی است برای حفظ ثباتِ سیاسی منطقه و امنیتِ داخلیِ هریک از ۶ کشور عربیِ عضو آن شورا.
پس از پایان جنگ ایران و عراق در ۲۰ اوت ۱۹۸۸ به ابتکار صدام حسین کشورهای اردن، یمن شمالی، عراق و مصر در رقابت با شورای همکاری خلیج‌فارس سازمانی به نام «شورای همکاریِ عرب» تشکیل دادند. ویژگی آشکار این شورا دشمنی با عربستان سعودی بود. اما هنگامی که در اوایل اوت ۱۹۹۰ ارتش عراق در حمله‌ای برق‌آسا خاک کویت را اشغال کرد، کشورهای عضو «شورای همکاریِ عرب» در ۱۰ اوت به حمایت از کویت برخاستند و برای بیرون‌راندن نیروهای عراقی از کویت به ائتلاف بین‌المللی پیوستند. با شکست صدام حسین و آزادشدن کویت در پایان فوریۀ ۱۹۹۱ «شورای همکاریِ عرب» از هم پاشید و حتی یمن، یکی از اعضای آن شورا، کوشید به شورای همکاریِ خلیج‌فارس بپیوندد.
در سالهای اخیر و با پایان‌یافتن دومین جنگ داخلیِ عراق و سپس بیرون رفتن آمریکا از برجام و کاربستِ تحریم‌های جدید بر ایران، رهبران عراق متوجه شدند که باید در سیاستهای منطقه‌ای‌شان تجدیدنظر کنند. در سال ۲۰۱۸ کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج‌فارس» به‌ویژه کویت از عراق خواستند به عضویت آن شورا درآید و وارد ترتیباتِ امنیتیِ مشترکِ عربی در خلیج‌فارس شود. اما عراقی‌ها به آنان گفتند که نمی‌خواهند روابط متوازنِ خود را با همسایگانشان به هم بزنند و خود را متعهد به ترتیبات امنیتیِ خاصی بکنند. از آن تاریخ به بعد عراق گفتوگویِ راهبردیِ با کشورهایِ عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از اوایلِ سال ۲۰۱۸ آغاز کرد و هدفِ آن بهبود روابط عراق با هریک از کشورهای عضو آن شورا و توسعۀ همکاری‌ها در زمینۀ سیاسی، اقتصادی، امنیتی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی بوده است. در آوریل ۲۰۱۹ عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، به دعوت ملک سلمان به ریاض رفت و با مقامات سعودی دیدار و گفت‌وگو کرد. او در آن سفر ۱۳ سند و تفاهم‌نامه با دولت عربستان سعودی امضا کرد و گفت که عراق می‌خواهد در محیط عربی و اسلامی خود فعالیت کند و درعین‌حال روابط متوازنی با کشورهای منطقه داشته باشد.
یکی از فرصتها و زمینههای همکاری برای عراق دررابطه‌با شورای همکاری خلیج‌فارس مشارکت در طرح اتصال برق کشورهای خلیج‌فارس است. این طرح باتوجه‌به انتظارات برای کاهش رشد تقاضای برق در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تا سال ۲۰۲۵ صورت میگیرد. همچنین، این امر در را برای کشورهای منطقه برای صادرات مازاد مانند سایر کشورهای عربی مانند سوریه، یمن، لبنان و حتی مصر و سودان باز می‌کند. در این میان، اتصال برق بین عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس یکی از راه‌حل‌هایی است که بغداد برای مقابله با مشکلات بخش برق و قطعی‌های مکرر آن به دلایل مختلف دنبال کرده است. باید توجه داشت که گاز وارداتی از ایران منبع مهمی در تولید برق عراق محسوب میشود.
در چارچوب فعالیت‌های همایش برق عراق در سال 2019 میلادی، وزارت برق این کشور قراردادی با سازمان اتصال خطوط برق کشورهای شورای همکاری خلیج برای ساخت دو شبکه ارتباطی برای انتقال انرژی برق به میزان 500 مگاوات منعقد کرده است و قرارداد مذکور به امضای لوی الخطیب، وزیر برق عراق و احمد ابراهیم، رئیس سازمان نامبرده رسیده است. بر اساس این قراردادها، سازمان اتصال خطوط برق شورای همکاری خلیج هزینه ساخت این دو شبکه ارتباطی به طول 300 کیلومتر را برعهده خواهد گرفت که 80 کیلومتر آن در داخل عراق و 220 کیلومتر آن در خاک کویت خواهد بود، در مرحله نخست 500 مگاوات انرژی برق پس از ساخت دو شبکه ارتباطی قبل از سال 2022 میلادی وارد مدار برق عراق میشود.
وزیر انرژی عراق با اعلام این خبر افزود: عراق برای تأمین باقیماندۀ نیاز خود به الکتریسیته با کشورهای عربستان سعودی، اردن و ترکیه نیز مذاکره می‌کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که همۀ این کوششها در جهت پایان‌دادن به وابستگی عراق به برقِ ایران انجام میگیرد.
نتیجه‌گیری
به نظر میرسد گسترش همکاری عراق و شورای همکاری خلیج‌فارس صرفاً در ابعاد اقتصادی دنبال میشود و به نظر میرسد، بغداد به ظرفیت‌های اقتصادی شورا برای بازسازی اقتصاد و زیرساخت‌های خود نیاز فوری دارد. اما کشورهای عربستان سعودی و امارات در تلاش هستند عراق را مقید به الزامات امنیتی شورا کنند که میتوان گفت دو هدف در پس این طرح وجود دارد: نخست: آن‌ها از این طریق شورا را از مرگ ناشی از اختلافات درونی نجات میدهند و با ورود عراق، ضمن احیای کارکردهای امنیتی شورا، جایگزینی را برای قطر پیدا خواهند کرد که معترض سیاستهای شورا و نحوه تصمیمگیری آن است. در واقع، عراق میتواند شکافهای موجود در شورا را برای عربستان و امارات پر کند. دوم اینکه، ورود عراق به ترتیبات امنیتی شورای همکاری خلیج‌فارس زمینه را برای دوری بغداد از تهران فراهم خواهد کرد و وابستگی امنیتی و اقتصادی عراق به ایران را تقلیل خواهد داد.
