آیت‌الله سید علی سیستانی از مراجع تقلید معظم کشور عراق و مذهب شیعه و از شخصیت‌های محوری جهان اسلام است. یکی از مباحث مهم و چالش‌های احتمالاً جدی در سال‌های پیش رو این خواهد بود که در صورت وفات این عالم جلیل‌القدر، چه کسی سکان‌دار هدایت حوزه علمیه نجف و جانشین ایشان در امر زعامت دینی مقلدان ایشان خواهد بود؟
سه شخصیت به‌عنوان جانشین‌های احتمالی یا شده‌اند که به معرفی یکایک ایشان می‌پردازیم.
آیت‌الله آل راضی
آیت‌الله شیخ هادی الراضی، یکی از فقهای شیعه و شخصیت دینی مذهب تشیع است. وی در زمینه علم فقه و اصول فقه، دارای دوره‌های تدریسی تخصصی می‌باشد و به‌عنوان یکی از احتمالات جانشینی آیت‌الله سید سیستانی به شمار می‌رود.
وی استاد حوزه علمیه نجف و از شخصیت‌های بارز علمی ایران و عراق است.
او در راستای حمایت از فتوای آیت‌الله سیستانی مبنی بر جهاد با داعش و لزوم پیروی از آن و تمجید از آن، گفته‌های متعددی دارد.
آیت‌الله هادی آل راضی، ازجمله دانشمندان دینی خاندان راضی به شمار می‌رود. ازجمله بزرگان علمی این خاندان، شیخ محمد طاهر آل راضی است و شیخ هادی ازجمله شاگردان وی به شمار می‌رود.
مباحث تخصصی وی در زمینه فقه عبادات و فقه دیات و … در فضای مجازی منتشرشده است.
او همواره درصدد حمایت از الحشد الشعبی برآمده است و در اینباره گفته است:
کینه‌توزان می‌خواهند مردم را نسبت به نیروهای رزمنده عراقی بدگمان کنند و بدین‌وسیله روحیه رزمندگان را تحت تأثیر قرار دهند. همه وظیفه‌دارند در برابر این افراد ایستادگی کنند.
آیت‌الله شیخ محمد سند
آیت‌الله شیخ محمد سند، یکی از فقهای نامور مذهب شیعه و دارای آثار تخصصی در زمینه فقه، کلام و اصول فقه است.
تحصیلات دانشگاهی
محمد سند بحرانی، فرزند حمید در ماه رجب ۱۳۸۲هجری قمری در بحرین به دنیا آمد. او در پنج‌سالگی وارد دبستان شده و در پانزده‌سالگی از دبیرستان فارغ شد. سپس با بورسیه تحصیلی و در رشته مهندسی، وارد دانشکده دیوید گیم (david game college) لندن شد. بعد از یک سال از این مکان فارغ‌التحصیل شده و به دانشکده تخصصی امپریال لندن(Imperial College London) وارد گشت.
حوزه
وی طی حضور در لندن و اطلاع از میزان شبهات مطرح‌شده علیه اسلام، تصمیم گرفت تا بجای دروس دانشگاهی، یادگیری علوم حوزوی را آغازد و در این زمینه با سرعت چشمگیری پیشرفت نمود.
او از درس خارج فقه و اصول مرتضی حائری یزدی، میرزا هاشم آملی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمد روحانی، سید تقی طباطبایی قمی، حسین وحید خراسانی، میرزا جواد تبریزی و علی فانی اصفهانی بهره برده‌است.
جانشینی از آیت‌الله سیستانی
از وی به‌عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی جانشینی از آیت‌الله سیستانی در نجف یاد می‌شود. احتمالی که به دلیل حضور و حیات‌بخش مهمی از اساتید وی در حوزه علمیه قم همانند وحید خراسانی و جوادی آملی و دیگران، با چالشی جدّی روبروست.
وی مدتی است که در مقام تصدّی مرجعیت نیز قرار گرفته وبگاه شخصی‌اش با عنوان: المرجع الدینی فعالیت دارد و دفتر وی به استفتائات پاسخ می‌دهد. آیت‌الله سند خیلى زودهنگام تدریس خارج را به درخواست مرحوم آیت‌الله سید محمد روحانى و آیت‌الله میرزا هاشم آملى شروع کرد.
مرجع رادیکال
وی علاقه زیادی به اثبات اصول و ارکان عقاید مذهب شیعه داشته و کتب فراوانی در زمینه رد شبهات و تلاش برای دفاع ازآنچه به مکتب اهل‌بیت منتسب است دارد. مسئله‌ای که سبب شده تا برخی از شیعه پژوهانِ روشنفکر، وی را هم‌ردیف شخصیت‌هایی نظیر آیت‌الله میلانی و فردی مذهب گرا و قدری رادیکال توصیف کنند. خصلتی که در آیت‌الله سیستانی کمتر دیده‌شده است.
آیت‌الله محمدباقر ایروانی
محمدباقر ایروانی، فقیه اصولی شیعه، متولد نجف از خاندان علم بوده و در حوزات علمیه نجف و قم تحصیل نموده و هم‌اکنون استاد حوزه علمیه و دارای جلسات خارج است. از وی آثاری در زمینه فقه و رجال و اصول به‌جای مانده که در برخی حوزه‌ها به‌عنوان کتاب درسی، تدریس می‌شود.
بیوگرافی
ایروانی، متولد 1949 م در نجف اشرف است. خاندان وی با پدربزرگ وی، معروف به فاضل ایروانی، متولد ایروان، شناخته می‌شود. وی از شاگردان شیخ انصاری، صاحب جواهر و شیخ حسن کاشف الغطا بوده است.
محمدباقر در نجف تربیت‌یافته و مدرسه ابتدایی را در این شهر گذراند. گفته‌شده وی در مدرسه منتدی النشر که تحت اشراف شیخ محمدرضا مظفر از علمای بزرگ شیعه بوده، تحصیل‌کرده است. سپس وارد فضای حوزوی شده و طلبگی آغازید.
اساتید بارز
وی در دوره‌ای وارد حوزه نجف گردید که اساتید بارز و مهمی در این حوزه به تدریس می‌پرداختند. وی در دروس خارج فقه، شاگرد سید ابوالقاسم خویی و دروس اصول را نزد سید محمدباقر صدر و سید علی سیستانی گذرانده و نیز از شاگردان سید محمدسعید حکیم و پدرش محمدتقی ایروانی بود.
وی با تشدید اوضاع در عراق و آغاز جنگ ایران و عراق، به ایران کوچ کرد و به تدریس پرداخت. حسن ابوخمسین و هاشم الشخص، علی جمیل الموزانی از مقرّران مباحث وی هستند.
تدریس
آیت‌الله ایروانی، 20 سال است که به تدریس مباحث تخصصی حوزوی مشغول است. وی سه دوره اصول را تدریس کرده و درس خارج فقه‌اش نیز برقرار است. وی مباحث اجتهاد و تقلید و طهارت و نماز و به‌طورکلی احکام عبادات را تدریس کرده است.
نظریه سیاسی
آیت‌الله ایروانی، ورود فقها به زمینه سیاست را درست نمی‌داند. وی ورود ایشان به عرصه سیاسی را تنها زمانی روا می‌داند که ضروری و لازم باشد. وی گفته است:
«اگر ضرورت و مصلحت ایجاب کند، جایز است و حتی واجب است اما اگر ضرورت و مصلحت نباشد و ضرورت موجود نباشد، نباید دخالت کرد.»
«به‌هرحال مقصود این است که تا هرجا می‌توان باید از سیاست دور شد زیرا این موضوع تبعات منفی در پی دارد که متوجه علما می‌شود و بر حوزه علمیه و طلاب علوم دینی بازتاب خود را برجای می‌گذارد؛ اما اگر مصلحت ایجاب کند که مثلاً اگر ورود نکنیم ممکن است دیگران این قضیه را به دست بگیرند و مسیر را تغییر دهند، در این صورت ورود به این حوزه جایز است، لذا در اصل بزرگ‌تر هیچ اختلافی نیست و آن‌هم این‌که درصورتی‌که ضرورت ایجاب کند باید ورود کرد.»
وی در بیان تفاوت مشی آیت‌الله خویی و آیت‌الله خمینی، می‌گوید:
«شاید این اختلاف در وسعت و میزان دخالت در امور سیاسی باشد. شاید حضرت آیت‌الله خویی معتقد بودند که ابتداءاً لازم نیست در امور سیاسی دخالت کنیم. نظر بنده هم در راستای همین نگرش هست؛ نگرشی که می‌گوید اگر ضرورت اقتضا کند، دخالت می‌کنیم و در غیر این صورت دخالت نمی‌کنیم.»
تأسیس دفتر رسمی در نجف اشرف
در تاریخ آبان 1400 خورشیدی، دفتر رسمی شیخ باقر ایروانی در شهر نجف اشرف تأسیس گردید. گفته‌شده که این اقدام در پی درخواست‌های مکرر طلاب و اساتید حوزه نجف و پس از هماهنگی با دفتر رسمی مرجعیت اعلی عراق، آیت‌الله سیستانی، صورت پذیرفته است.
در تحلیل گروهی از حوزه پردازان، این اقدام از سویی سبب رفع خلاء آیت‌الله محمدسعید حکیم در حوزه نجف بوده و از سوی دیگر، به معنای معرفی جدّی‌ترین گزینه برای جانشینی مرجعیت پس از وفات آیت‌الله علی سیستانی می‌باشد.
هیچکدام از افراد مذکور جزو سادات و منتسب به خاندان اهل بیت نیستند. درحالیکه مرحوم آیت الله سید ابوالقاسم خویی و آیت الله سید علی سیستانی هردو منتسب به خاندان اهل بیت هستند.
