آیا عراق در دل پیامدهای نوسانات جهانی نفت، توسعه و پیروزی خواهد داشت؟
قاسم الغراوي
در حالی که کارشناسان از خطرات تکیه صرف به نفت هشدار می‌دهند، مشاوران دولتی بر ذخایر ارز خارجی به عنوان سپر محافظ تکیه کرده‌اند. آیا عراق در مقابل این پیش‌بینی‌های منفی، موفق خواهد شد یا در مرداب نوسانات نفتی غرق خواهد شد؟
آمار صندوق بین‌المللی پول (IMF) در گزارش چشم‌انداز اقتصاد جهانی – آوریل 2025 نشان می‌دهد که اقتصاد عراق در حال رفتن به سمت انقباض ۱.۵٪ در سال ۲۰۲۵ است، پس از اینکه انتظار می‌رفت در سال ۲۰۲۴ کمی رشد کند؛ این بزرگ‌ترین کاهش طی چند سال است و عمدتاً به دلیل:
کاهش قیمت نفت به دنبال پیامدهای جنگ تجاری و افزایش عرضه، جایی که قیمت نفت برنت به سطح زیر ۶۰ دلار در هر بشکه در برخی جلسات رسید، و درآمدهای صادراتی را به شدت کاهش داد.
کاهش تقاضای جهانی همراه با نگرانی‌ها درباره رکود اقتصادی جهانی، به ویژه در چین و اروپا، بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت عراق.
درماندگی از ذخایر: ذخایر ارزی خارجی
حجم ذخایر
ذخایر بین‌المللی (به استثنای طلا) در پایان سال ۲۰۲۴ حدود ۹۹ میلیارد دلار بود، بر اساس داده‌های بانک جهانی.
پوشش واردات
این ذخایر بیش از ۱۲ ماه از فاکتور واردات سالانه را پوشش می‌دهد (حدود ۶۹ میلیارد دلار در ۲۰۲۲).
گرچه این پوشش به نظر بالا می‌رسد، اما مصرف از ذخایر تحت فشارهای مالی، توانایی پاسخگویی به شوک جدید را تضعیف می‌کند.
عوامل موفقیت یا ریسک شکست در چالش
اصلاحات ساختاری و توسعه پایه درآمدها
گسترش پایه مالیاتی (مالیات بر درآمد، مالیات بر ارزش افزوده) و کاهش فرار مالیاتی.
توسعه بخش غیرنفتی (کشاورزی، صنعت، خدمات فناوری) از طریق انگیزه‌های سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی.
بهبود محیط کسب‌وکار (مبارزه با فساد، ساده‌سازی فرآیندهای ثبت).
بازسازی تولید نفت و افزایش ارزش افزوده
افزایش ظرفیت تولید تا حدود ۴.۴ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۶.
سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها برای افزایش درآمد پس از فروش.
مدیریت ذخایر و ریسک‌های ارزی
استفاده از ابزارهای هج (قرارداد آتی و گزینه‌ها) برای تثبیت نرخ ارز و کاهش اثر نوسانات نفت.
تنوع بخشیدن به سبد ذخایر (ارزهای جایگزین، اوراق دولتی، سرمایه‌گذاری‌های مولد).
حمایت خارجی و موسسه‌ای
پیگیری برنامه‌های همکاری با موسسات بین‌المللی (IMF، بانک جهانی) برای دریافت حمایت فنی و مالی با شرایط مناسب.
هماهنگی سیاست‌های مالی و پولی با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی برای جلوگیری از نوسانات شدید.
در حالی که ذخایر عراق از ارز خارجی سپری موقت در مقابل شوک کاهش قیمت نفت فراهم می‌کند، ادامه تکیه صرف بر نفت بدون اصلاحات ساختاری، توانایی مقاومت را تضعیف می‌کند و ممکن است منجر به استهلاک سریع ذخایر شود.
برای موفقیت در این چالش، عراق موارد زیر نیازمند است:
سرعت بخشیدن به اصلاحات مالی و مالیاتی.
تنوع اقتصادی و توسعه بخش‌های غیرنفتی.
مدیریت حرفه‌ای ذخایر از طریق ابزارهای نظارتی و سرمایه‌گذاری‌های مولد.
فقط در چنین مسیری متعادل است که سپر ذخایر به پایه‌ای قوی برای ثبات و رشد پایدار تبدیل شود، نه اینکه در مرداب تکیه صرف بر نوسانات نفت فرو رود.
