طایفه‌ی کاکه‌ای؛ نژاد-مذهبی بومی در عراق
کاکه‌ها، گروهی از دراویش کُرد یارسانی ساکن عراق هستند.
یارسانی
اهل‌حق یا یارسان به دراویشِ یاری گفته می‌شودکه به‌طور عمده در دو کشور ایران و عراق و کمی در ترکیه پیرو دارد. پیروان این مسلک را با عباراتی همانند خواجه‌ای و علی‌الله‌ی و درویش و گوران و دیگر اسامی می‌شناسند.
یارسانی‌ها دارای یازده خاندان هستند که از جمله خاندان یازدهگانه آنان، یارسانی‌های کاکایی می‌باشد؛ اگرچه مجموعه‌ای از اعتقادات خاص در میان اهل حق مشترک است، اما بسته به اینکه سرسپرده کدام یک از خاندان‌های ۱۱ گانه باشند، آداب و رسوم و باورهای متفاوتی در میان آنها وجود دارد. مسلکِ یاری در واقع متشکل از مجموعه عقاید ادیان مختلف است و به همین سبب شباهت‌هایی با مذاهب دیگر از قبیل خورشیدپرستی، مانوی‌گری، یهودیت، مسیحیت، تشیع و تسنن و تصوف در این مذهب به چشم می‌خورد. کاکه، درواقع یکی از دو شاخه اصلی علی‌الله‌ی ها در عراق به‌شمار می‌رود و دومین شاخه از آنان، دراویش علی الله‌ی صارلی است.
جغرافیا
کاکه ها، بیشتر در نواحی شمال عراق ساکن‌اند. آنان در استان نینوا، کرکوک، خانقین، هورامان و هاوار و اطراف رودخانه زاب بزرگ و مناطقی از سنجار و تلعفر و مرز میان سوریه و عراق سکونت دارند. این ایل انتساب به دودمان کاکایی دارد که بعد از استقلال عراق به ایلِ کاکه ای شهرت یافتند. کاکه، همان یارسانی یا دراویش علی الله‌ی است که از ترس مذهب حاکم و همچنین اسلام‌گراهای رادیکال خود را عشیره کاکه ای معرفی می‌کنند بدون اینکه به عقاید یارسانی خویش اشاره‌ای کنند. کاکه ها در جنوب دشت نینوا از حمرین تا قره‌علی‌داغ، شرق این دشت در منطقه میان تازه و طوزخورماتو و در غرب در منطقه حویجه ساکن هستند و محل سکونت اصلی آنها منطقه طاووق در کرکوک و خانقین تا قصر شیرین در کرانه رودخانه زاب بزرگ است و در تلعفر نیز حضوری چشمگیر دارند.
چاپ کتاب
سال‌های سال بود که عقاید یارسانی کاکه ها، به‌صورت سینه به سینه و مخفیانه منتقل می‌گشت تا اینکه یکی از یارسانی های بانفوذ بنام طیب طاهری در سال 2007 میلادی کتاب دینی آنها را که سال‌های سال آن را در خفا نگه‌داشته بودند در سلیمانیه عراق و در انستیتو فرهنگی کُرد، به سرپرستی یک خواننده کرد زبان بنام مظهر خالقی به چاپ می‌رساند. این اقدام، اگرچه باعث واکنش‌های زیادی از جانب گروه‌های مختلف گردید، اما نقطه‌ی عطفی شد تا یار سان‌های کاکه، که تا پیش از آن، صرفاً خود را یک ایلِ نژادی معرفی می‌کردند، جرئت ظاهر شدن در مناسبات و تعاملات فرهنگی و عقیدتی را باز یابند. از این رو پس از چاپ این کتاب، کاکه یاری‌ها، انجمن‌ها و کتاب‌های مختلفی در خصوص خود نوشته و به چاپ می‌رسانند.
سرشماری
آمار آنچنان دقیقی از کاکه های عراقی شاید در دست نباشد اما گمان می‌رود که شمار آنان از 40 هزار تن بیشتر نباشد. هرچند برخی از آنان در مناطقی زندگی می‌کنند که قادر به ابراز عقاید خویش نیستند. محل سکونت اصلی آنها منطقه طاووق در کرکوک و خانقین تا قصر شیرین در کرانه رودخانه زاب بزرگ است.
عقاید و شخصیت‌ها
عقاید کاکه های عراق آنچنان دور افتاده از باورها و رسوم دیگر دراویش یاری نیست. از جمله باورهای کاکه، اعتقاد به باززایی یا همان تناسخ است. آنان باور دارند که روح اجداد و گذشتگان در کالبد نوادگان و فرزندان یا دیگر افراد، بدین جهان باز می‌گردد. در این باور وقتی کودکی، دارای رفتار خوب و مطلوب باشد، گفته‌می‌شود که روح فلان کس در او حلول کرده است! شخصیت مقدس در نظر آنان اقطاب و پیران طریقت هستند که شامل افراد فراوانی می‌شود. و نیز مهم‌ترین شخصیت در نظر آنان، سلطان سهاک یا همان سلطان اسحاق است. این فرد برخلاف اسمش که حکایت از سلطنت و شاهی دارد، فردی عادی بوده و بنیان‌گذار مسلک یارسانی می‌باشد. وی در اواخر سده ۷ هجری قمری در روستای برزنجه واقع در شهرستان سلیمانیه عراق چشم به جهان گشود. وی توانست مرام نامه یارسانی ها را تحت‌عنوان «سرانجام» نوشته و بر یکایک طرفداران این مسلک، دیکته کند. به همین سبب وی را بنیان‌گذار مسلک یارسانی می‌نامند و او را بسیار تقدیس کرده و با عباراتی همانند سلطان حقیقت و شاه هورمان و صاحب کرم و… از وی یاد می‌کنند.
از جمله عقاید کاکه‌ها، سرسپردگی است. بدین معنی که هر کاکه بایستی از قطب و پیرِ طریقت، پیروی کند.
و از جمله عقاید ایشان، پیروی از «سرانجام» یا همان دیوان درویشی است که مرام نامه‌ای برای درویشیان به‌شمار می‌رود. و نیز از عقاید ایشان سِبیل مُهر است! بدین معنی که هر کاکه، از زمانی که سبیلش درآمد، حق ندارد به سبیلش دست بزند و باید آن را مهر و موم کند و هرگز دست نزند تا هرقدر که بلند شد، بشود! در این آیین، تراشیدن سبیل همانا به معنی خروج از مسلک درویشی و کفر به دین یاری است! و از عقاید آنان جم‌خانه است؛ بدین معنی که با تشکیل خانگاه‌ها و محفل‌هایی، گرد هم در آمده عبادات جمعی دارند. گفته‌می‌شود که این مسلک در عبادات فردی هیچ ندارد و تنها زمانی روش‌هایی برای عبادت و به‌قول خودشان نذر و نیاز یا کشف و وصل دارند که در جم خانه، گرد هم آیند. روزه نیز جزو عقاید آنان است؛ هر اهل حق موظف است سه روز در سال روزه‌دار باشد. پیروان اهل حق غالباً، آن را در زمستان به‌جای می‌آورند و به آن «روزه مرنوی» گویند.
داعش
کاکه ها جزو طوایفی بودند که ضربات زیادی از داعش خوردند. بیش از ۱۳ هزار نفر از مردم کاکه عراق در تابستان ۲۰۱۴ با حمله داعش به موصل از دشت نینوا آواره شدند. این افراد پس از سرقت دارایی‌هایشان توسط اعضای داعش به اقلیم کردستان مهاجرت کرده‌اند. براساس آمارهای سال ۱۹۲۸ میلادی، در آن سال تعداد کاکه‌ای‌های عراق ۲۰ هزار نفر بوده‌است.
نیروهای داعش دو آرامگاه مقدس پیران یارسان را در دشت نینوا شامل شاه حیاس و شاه‌ابراهیم در روستاهای وردک و شهر بغداد را مورد حمله قرار دادند. گفته می‌شود دیرینگی این مزارها به حدود ۷۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.
