کلیسای قیصر؛ قدیمی‌ترین کلیسای خاورمیانه در صحرای کربلا در آستانه نابودی
عبدالحسين بريسم؛ علی نوریان
در فاصله ۷۰ کیلومتری از مرکز شهر کربلا، در قلب بادیه غربی استان، کلیسای تاریخی اقیصر (قیصر) در میان ماسه‌های روان صحرای عین تمر، به عنوان گنجینه‌ای از تاریخ مسیحیت در خاورمیانه، در سکوت و انزوا رو به نابودی می‌رود.
این بنای کهن که تنها ۵ کیلومتر با قلعه تاریخی اخیضر فاصله دارد، قدمتی به قرن پنجم میلادی داشته و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای شناخته‌شده در عراق شناخته می‌شود. آنچه این کلیسا را از نظر معماری متمایز می‌کند، جهت‌گیری محراب آن به سمت بیت‌المقدس (اورشلیم) و کتیبه‌های آرامی منحصربه‌فردی است که هنوز بر دیوارهای آن نقش بسته است.
زینب الهاشمی، خبرنگار رسانه، پس از بازدید از این مکان تاریخی می‌گوید: «کلیسای اقیصر از برجسته‌ترین آثار تاریخی کشف‌شده در جنوب استان کربلاست که پیش از سقوط رژیم صدام، زیارتگاه مهمی برای مسیحیان محسوب می‌شد. متأسفانه امروز این میراث باستانی ارزشمند در معرض نابودی کامل قرار گرفته است.»
بر اساس مطالعات باستان‌شناسی انجام‌شده، این کلیسا در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط باستان‌شناسان عراقی کشف شد و نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد بنای اولیه آن توسط فرقه نسطوری در دوران حکومت مناذره لخمی ساخته شده است. با این حال، تاکنون هیچ اقدام جدی برای ثبت آن در فهرست آثار باستانی عراق یا اتخاذ تدابیر حفاظتی صورت نگرفته است.
ساختار معماری کلیسای اقیصر (که نامش تصغیر کلمه قصر است) شامل یک سالن بزرگ با راهرویی در وسط، همراه با آنچه به نظر می‌رسد صندلی‌هایی برای نمازگزاران بوده، اتاق‌هایی در اطراف و مسیرهایی است که به محرابی در انتهای راهرو ختم می‌شود. این محراب به سمت شمال غربی، جایی که بیت‌المقدس واقع شده، جهت‌گیری شده است. مصالح به کار رفته در این بنا، آجر پخته‌ای است که در معماری کهن بین‌النهرین از تمدن‌های سومری و بابلی گرفته تا دوران متأخر، کاربرد داشته است.
پس از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳، این مکان مقدس هدف آسیب‌های گسترده‌ای از سوی حفاران غیرمجاز و جویندگان گنج قرار گرفت. بنا و محوطه اطراف آن مورد حفاری غیرقانونی و نبش قبر واقع شد و متأسفانه هیچ یک از دولت‌های عراق در سال‌های گذشته اقدامی مؤثر برای حفاظت از این میراث تاریخی، جبران خسارات وارده یا جلوگیری از تخریب بیشتر آن انجام نداده‌اند.
کارشناسان میراث فرهنگی تأکید می‌کنند که فناوری‌های نوین، وجود یک مقبره در محوطه کلیسا و یک زیرزمین را آشکار کرده‌اند. همچنین نوشته‌هایی به زبان سریانی بر روی برخی دیوارها مشاهده می‌شود که ارزش مطالعاتی فراوانی دارند.
در حالی که کلیسای اقیصر پیش از این هر سال میزبان گروه‌های زیادی از مسیحیان عراقی بود که در آن مراسم عشای ربانی برگزار می‌کردند، امروزه به دلیل بی‌توجهی مسئولان و نبود حداقل اقدامات امنیتی، این مکان کاملاً متروکه شده است. این میراث ارزشمند که از قدیمی‌ترین کلیساهای خاورمیانه به شمار می‌رود، اکنون در آستانه نابودی کامل قرار دارد و نیازمند توجه فوری و اقدامات حفاظتی جدی است.
