عراق جدید: انقلابی مالی در قلب خاورمیانه
نویسنده: ریاض الفرطوسي
لندن؛ نقطه آغاز تحول تاریخی
در قلب پایتخت بریتانیا و بر روی سکوی کنفرانس شورای تجاری عراق و بریتانیا، دولت عراق آغاز پروژه‌ای بی‌سابقه را اعلام کرد: بازسازی کامل نظام بانکی تحت هدایت تیمی از کارشناسان جهانی مالی، شامل غول‌های مشاوره‌ای مانند ارنست اند یانگ، KPMG و الیور وایمن. این رویداد نه یک مراسم تشریفاتی، بلکه لحظه‌ای تعیین‌کننده برای گذار از اقتصاد کاغذی به پروژه‌ای حاکمیتی با چشم‌اندازی تمدنی بود؛ پروژه‌ای که از خیابان‌های بغداد آغاز شده و امروز از بالکن‌های لندن به جهان اعلام می‌شود.
پایان عصر بانک‌داری دهه۵۰
عراق با این طرح، گامی بلند به سوی اصلاحات ساختاری برداشته است؛ اصلاحاتی که از شعار فراتر رفته و به عمیق‌ترین ریشه‌های عقب‌ماندگی اقتصادی — یعنی نظام بانکی منجمد در بوروکراسی قرن گذشته — حمله می‌کند. دیگر نمی‌توان با ابزارهای دهه ۱۹۵۰ اقتصاد را اداره کرد یا با پنجره‌های بسته رویاهای محال، با بخش خصوصی تعامل داشت. این پروژه، آغاز فروپاشی این جمود و بازسازی اعتماد میان دولت و ملت، نهادها و بازارها، و اقتصاد داخلی و جهانی است.
جزئیات تحول: از بانک‌های دولتی تا خصوصی
- بانک‌های دولتی: شرکت ارنست اند یانگ مأمور بازسازی ۶ بانک از ۷ بانک دولتی عراق (شامل بانک صنعتی، بانک مسکن، بانک رافدین و بانک رشید) شده است.
- تولد دوباره رافدین: بزرگ‌ترین بانک عراق با کاهش سهم دولت به زیر ۲۴٪ و حضور سرمایه‌گذاران خصوصی بین‌المللی، به «بانک رافدین الاول» تبدیل می‌شود. این تغییر، گذار از انحصار دولتی به شراکت و رقابت است.
- بانک تجارت عراق (TBI): با همکاری KPMG و K2i، عملیات خود را با استانداردهای جهانی انطباق، حاکمیت شرکتی و گزارش‌دهی مالی هماهنگ می‌کند.
- بانک‌های خصوصی: قرارداد بانک مرکزی با الیور وایمن به مدت ۲-۳ سال، ارزیابی بی‌رحمی را آغاز کرده است: ادغام، انطباق یا خروج از بازار. دیگر جایی برای بانک‌های صوری یا وابسته به محاصره سیاسی نیست.
انقلاب دیجیتال مالی
- رشد شمول مالی از ۱۰٪ به ۴۰٪ در چند سال اخیر.
- افزایش حساب‌های بانکی به ۲۳ میلیون و صدور ۷۰ هزار کارت اعتباری.
- پایان پول نقد: از ژوئن ۲۰۲۵، تمام پرداخت‌های دولتی به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. این تصمیم، رابطه شهروند و دولت را بازتعریف و فساد سیستماتیک را هدف گرفته است.
برنامه ریاده: موتور محرک اقتصاد نوین
این برنامه با حمایت بانک مرکزی، آموزش و سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را تسهیل می‌کند تا اقتصاد عراق از رانتی به دانش‌بنیان تبدیل شود.
چالش‌ها و چشم‌اندازها
مسیر اصلاحات هرچند با موانع فنی، بوروکراتیک و شبکه‌های ذی‌نفع فاسد روبه‌روست، اما این بار تفاوت در اجرای عملی و حضور شرکای بین‌المللی معتبر است. عراق که از ۲۰۲۲ به سیستم مالی جهانی پیوسته، امروز با ۳۰ بانک خارجی همکاری می‌کند.
نتیجه‌گیری: بانک‌داری، نماد دولت مدرن
اگر بانک‌های دیروز عراق نماد کاغذبازی و فساد بودند، امروز به موتور محرک اقتصاد تبدیل شده‌اند. این اصلاحات تنها درباره مالی نیست؛ بلکه درباره عدالت، حاکمیت قانون و اعتماد است. عراق با بازسازی بانک‌هایش، نه‌تنها دیوارها، بلکه بنیان‌های تمدنی خود را بازمی‌سازد تا از اقتصاد رانتی به اقتصاد فرصت‌ها گذار کند.
دشواری‌های اصلاح، قیمت رسیدن به آینده‌ای است که در آن، اقتصاد عراق نه با نفت، بلکه با نوآوری و شفافیت تعریف می‌شود.
مرکز دراسات الشهيد الخامس
