ارزش نفت بالا می‌رود ولی ثروت عراق پایین می‌آید؛ چرا جهان از نفت بهره می‌گیرد و عراق خسارت می‌بیند؟!
صفاء الشمري
افزایش قیمت نفت در سایه جنگ ایران و اسرائیل: سودی جهانی و زیانی خاموش برای عراق
با افزایش تنش‌های نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی، قیمت جهانی نفت جهشی قابل‌توجه داشته و هر بشکه به ۷۲.۹۸ دلار رسیده است. هرچند برخی این افزایش را «سودی غیرمنتظره» برای کشورهای نفت‌خیزی مانند عراق می‌دانند، اما واقعیت اقتصادی و مالی، به‌ویژه در چارچوب ماهیت قراردادهای نفتی عراق و شیوه قیمت‌گذاری آن‌ها که از شفافیت بسیار کمی برخوردارند، چیز دیگری می‌گوید.
قراردادهای آتی: فروش با قیمت دیروز، نه امروز
عراق نفت خود را در بازار لحظه‌ای (Spot Market) نمی‌فروشد، بلکه از طریق قراردادهای آتی که ممکن است برای ماه‌ها یا حتی یک سال بسته شده باشند، اقدام به فروش می‌کند؛ در این قراردادها، قیمت از پیش تعیین شده و تثبیت می‌گردد.
این بدان معناست که قیمت‌های بالای امروز، تأثیری بر درآمدهای فعلی عراق ندارند و تنها در صورتی ممکن است در آینده سودی داشته باشند که فروش ماه‌های آینده نیز با قیمت پایین‌تری تثبیت نشده باشد.
این سیستم که در سطح بین‌المللی رایج است، به خودی خود مشکلی ندارد، اما زمانی به یک بحران تبدیل می‌شود که:
- انعطاف‌پذیری در مذاکره برای بازنگری قراردادها بر اساس شرایط ژئوپولیتیکی وجود نداشته باشد؛
- شفافیتی در مورد شرایط فروش، قیمت‌ها و هویت خریداران ارائه نشود؛
- هیچ بازبینی فنی بر نحوه قیمت‌گذاری نفت عراق نسبت به قیمت جهانی برنت صورت نگیرد.
تأثیر بر بودجه عمومی
دولت عراق بودجه سه‌ساله (۲۰۲۳–۲۰۲۵) خود را بر پایه قیمت نفتی در حدود ۷۰ دلار تنظیم کرده است. این اقدام محتاطانه در برابر نوسانات قیمت، الزاماً به مازاد مالی منجر نمی‌شود، زیرا درآمدهای واقعی تابع زمان قرارداد و قیمت تعیین‌شده در آن است.
بنابراین، افزایش‌های ناگهانی در بازار الزاماً به بهبود فوری در منابع مالی دولت منتهی نمی‌شود، به‌ویژه با توجه به افزایش هزینه‌های جاری و وارداتی که بخش زیادی از درآمدها را از بین می‌برد.
شهروند عراقی: نه بهره‌مند، نه در امان
در میان این سردرگمی در سیاست‌گذاری نفتی، شهروند عراقی کاملاً از دایره بهره‌مندی خارج است. نه افزایش قیمت منجر به بهبود خدمات می‌شود، نه کاهش آن به ریاضت اقتصادی عادلانه. در واقع، شهروند حلقهٔ ضعیف زنجیره است:
- هیچ حمایتی از قیمت سوخت وجود ندارد، با اینکه عراق صادرکننده نفت است؛
- هیچ بهبودی در نرخ برابری دینار حتی در زمان مازاد بودجه دیده نمی‌شود؛
- با وجود اعلام افزایش درآمدها، هیچ رشدی در فرصت‌های شغلی مشاهده نمی‌گردد.
غیبت نگاه نقادانه نزد «مشاور ابو رویتب»
خطرناک‌تر از همه، فقدان گفتمان اقتصادی نقادانه از سوی کارشناسان و مسئولان بخش نفت و مالیه است. بسیاری از اظهارنظرها یا سطحی هستند و فقط به نقل ارقام بدون تحلیل بسنده می‌کنند، یا سیاست فروش آتی را بدون بررسی پیامدهای آن، یک موفقیت مطلق جلوه می‌دهند.
از آن بدتر، رسانه‌های اقتصادی نیز هر افزایش قیمتی را «سودآور» جلوه می‌دهند، در حالی که واقعیت این است که عراق تنها نظاره‌گر افزایش قیمت‌هاست، در حالی‌که نفت خود را با قیمت‌های قبلی فروخته و پول آن را پس از کسر تخفیف‌ها و شروط مبهم دریافت می‌کند.
جمع‌بندی:
افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، لزوماً خبر خوبی برای عراق نیست؛ به‌ویژه در شرایط ضعف در سازوکار قیمت‌گذاری، نبود چشم‌انداز تولیدی و سرمایه‌گذاری.
و اما شهروند عراقی، تنها سهمش از این وضعیت، انتظار، ابهام، و بودجه‌هایی است که چیزی جز کمبود خدمات و مالیات‌های پنهان فقر برای او به همراه ندارد.
