تاثیر تحریم های آمریکا بر ایران و تولید برق در عراق
د. فالح الحمراني
دولت ترامپ تحریم‌های جدیدی را علیه برخی از مقام‌های ایرانی و همچنین شرکت‌ها و کشتی‌هایی که با ناوگان مخفی نفتی ایران مرتبط هستند، اعمال کرده است؛ ناوگانی که به گفتهٔ واشنگتن، تهران از آن برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند. این اقدام بر اساس فرمان اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در ژانویهٔ ۲۰۲۰ صورت گرفته که تحریم‌های گسترده‌ای بر بخش نفت و پتروشیمی ایران اعمال کرده بود. این فرمان، سومین موج از تحریم‌هایی به شمار می‌رود که پس از یادداشت امنیت ملی صادرشده توسط ترامپ در ۴ فوریهٔ ۲۰۲۵، مبنی بر اجرای کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران، وضع شده است. در اقدامی مشابه، وزارت خارجه آمریکا نیز سه شرکت را به دلیل «شرکت آگاهانه در معامله‌ای بزرگ مرتبط با خرید، مالکیت، فروش، انتقال یا بازاریابی نفت یا فرآورده‌های نفتی از ایران» تحریم کرده است. ایالات متحده از طریق افزایش فشارهای تحریمی، تلاش می‌کند تا ایران را وادار به تغییر سیاست‌های منطقه‌ای‌اش و ارائه امتیاز درخصوص برنامهٔ هسته‌ای و موشکی‌اش کند.
اما تمامی این تحریم‌ها هم‌اکنون تأثیرات واقعی خود را بر کشورهای همسایه ایران، به‌ویژه عراق، نشان داده‌اند. با نزدیک شدن به فصل تابستان و افزایش سطح مصرف برق، دولت عراق با چالشی جدی مواجه شده است؛ چراکه رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، معافیت عراق از واردات گاز از ایران را لغو کرده است. ایران منبع اصلی سوخت برای بسیاری از نیروگاه‌های برق عراق به شمار می‌رود. عراق از سال ۲۰۰۳ تاکنون، نزدیک به ۸۰ میلیارد دلار در بخش برق هزینه کرده، اما سامانه برق این کشور همچنان از بی‌ثباتی رنج می‌برد.
ذخایر گازی غیرمستقل
عراق به‌شدت به واردات گاز از ایران وابسته است؛ وارداتی که هزینه‌ای در حدود ۶ میلیارد دلار در سال دارد. به‌تازگی عراق واردات گاز از ترکمنستان از طریق ایران را آغاز کرده است که این اقدام سالانه حدود ۲.۳ تا ۲.۴ میلیارد دلار هزینه در بر دارد. با وجود آن‌که عراق دارای ذخایر گازی بزرگی است، اما تولید داخلی هنوز توان تأمین تقاضای مصرف را ندارد. برای مقابله با این بحران، دولت در حال سرمایه‌گذاری در میادین گازی است با هدف دستیابی به خودکفایی و پایان دادن به واردات. به گفتهٔ کارشناسان، این اقدامات با وجود اهمیتشان، ممکن است برای تضمین پایداری تأمین برق در ماه‌های گرم تابستان کافی نباشد، به‌ویژه با در نظر گرفتن چالش‌های مالی و لجستیکی فراوانی که عراق با آن‌ها روبروست. احمد موسى، سخنگوی وزارت برق عراق، اعلام کرد که دولت محمد شیاع السودانی تلاش‌های گسترده‌ای برای حل بحران گاز ایرانی و همچنین مقابله با پیامدهای لغو معافیت واردات انرژی از ایران انجام می‌دهد. موسى در مصاحبه‌ای مطبوعاتی گفت که مذاکراتی با چند کشور عربی تولیدکننده گاز برای واردات گاز مایع در حال انجام است، مشروط به تکمیل زیرساخت‌های لازم. او افزود وزارتخانه در پی تنوع‌بخشی به منابع گازی است، و با راه‌اندازی سازوکارهای جدید انتقال، یک میلیون مترمکعب گاز وارد خواهد شد؛ گرچه این مقدار تنها نیمی از حجم واردات از ایران را پوشش می‌دهد. همچنین، طرح‌هایی برای واردات گاز مایع از طریق سکوهای شناور و متحرک در دستور کار است، که وزارت نفت مسئولیت تأمین آن را بر عهده دارد. این گازها برای راه‌اندازی نیروگاه‌هایی با ظرفیت ۴ هزار مگاوات استفاده خواهد شد، و قرار است این طرح‌ها تا ژوئن سال آینده اجرا شوند. همچنین لوله‌گذاری‌هایی برای اتصال این سکوها به نیروگاه‌های جنوب کشور انجام خواهد شد تا انتقال سوخت تضمین گردد.
فساد مزمن و بحران انرژی
به باور علی العامری، پژوهشگر اقتصادی، طرح وزارت برق اگرچه شامل گسترش پروژه‌های اتصال برق با کشورهای همسایه و تقویت شبکه‌های انتقال برق است، اما این‌ها تنها راه‌حل‌هایی جزئی به‌شمار می‌روند و نمی‌توانند به‌تنهایی پایداری شبکه برق را در تابستان تضمین کنند. افزون بر این، عراق با چالش‌های مالی پیچیده‌ای روبه‌روست که ممکن است سرعت اجرای این طرح‌ها را تحت تأثیر قرار دهد؛ در کنار آن، فرسودگی زیرساخت‌ها نیز توزیع مؤثر انرژی را مختل کرده است. نشریه اکونومیست نیز بر این باور است که مشکل اصلی، تنها در بحران کنونی نیست، بلکه در ناتوانی دولت‌های پیاپی عراق طی سال‌های گذشته برای یافتن راه‌حل‌های اساسی جهت کاهش وابستگی به گاز ایران نهفته است، با وجود هشدارهای مکرر دربارهٔ خطرات اتکا به یک منبع انرژی. دولت‌ها به‌جای سرمایه‌گذاری در بخش برق داخلی، افزایش ظرفیت تولید و حمایت از انرژی‌های تجدیدپذیر، به سیاست وابستگی به ایران ادامه داده‌اند؛ چیزی که عراق را به گروگان هر تصمیم سیاسی یا تحریم بین‌المللی‌ای علیه ایران تبدیل کرده است.
فساد گسترده در بخش انرژی نیز نقش قابل‌توجهی در تداوم بحران ایفا کرده است؛ میلیاردها دلار در قالب قراردادها و پروژه‌های ناکارآمد یا فاسد هدر رفته‌اند، پروژه‌هایی که یا اصلاً اجرا نشدند یا نتایج مطلوبی نداشتند. این سیاست نه‌تنها مردم عراق را از خدمات اولیه محروم کرده، بلکه به حمایت از اقتصاد ایران در برابر نیازهای اساسی عراق نیز انجامیده است؛ چراکه واردات گاز و برق از ایران ادامه داشته، در حالی که عراق ظرفیت‌های فراوانی برای ایجاد نظام انرژی مستقل دارد. در این میان، کمیسیون انرژی مجلس نمایندگان عراق اعلام کرده که دولت تاکنون نتوانسته جایگزینی برای گاز ایران در جهت تأمین سوخت نیروگاه‌های برق بیابد؛ امری که نشانگر عدم آمادگی کشور برای مواجهه با بحرانی است که در تابستان آینده در پیش است. محمد نوري العبد ربه، رئیس این کمیسیون، در اظهاراتی مطبوعاتی گفت که دولت‌های پیاپی عراق هیچ اقدام جدی‌ای برای یافتن جایگزین گاز ایران انجام نداده‌اند، و بر لزوم اقدام فوری و جدی برای ایجاد زیرساخت واردات گاز از سایر کشورها، از جمله احداث سکوهای دریافت گاز، تأکید کرد. به گفتهٔ او، تمام گزینه‌های موجود فعلاً شامل واردات گاز از روسیه، قطر یا ترکمنستان هستند. وی هشدار داد که بحران انرژی برق در صورت قطع گاز ایران، از ابتدای تابستان دوباره ظاهر خواهد شد و تأکید کرد که «تابستانی داغ در انتظار عراق است، زیرا سرنوشت تولید برق در کشور به‌طور بنیادی با گاز ایرانی گره خورده است».
مرکز دراسات الشهيد الخامس
