عراق و مسیرهای توسعه گازی تا سال ۲۰۳۰
دريد عبدالله – پژوهشگر عراقی
منابع:
شرکت گاز ترکمنستانی (Türkmengaz)
شرکت خطوط لوله نفت ترکیه‌ای (BOTAŞ)
شرکت نفت آذربایجانی (SOCAR)
وزارت نفت عراق (MOO) و شرکت تسعیر نفت عراق (SOMO)
شرکت گاز ایران (شرکت ملی گاز ایران)
۱۳ منبع دیگر:
عراق در سال ۲۰۲۳ به ۲۴ میلیارد متر مکعب گاز نیاز دارد تا نیاز داخلی خود را برآورده سازد و از این مقدار ۱۲ میلیارد متر مکعب (۵۰٪ نیاز) تولید می‌کند، و ۸ الی ۱۰ میلیارد متر مکعب (۴۰٪ نیاز) از ایران وارد می‌کند با هزینه‌ای بین ۲.۵ تا ۳ میلیارد دلار.
از تاریخ ۴ تا ۱۱ آبان ۱۳۹۷، عراق از وزارت خارجه آمریکا در برابر تحریم‌های یک‌جانبه ایران، استثنای (۲۱ بار) در فترات مختلف (۴۵، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ روزه) دریافت کرده است (از زمان ترامپ و عادل عبدالمهدی و تا کنون) برای خرید گاز و برق ایرانی، به‌طوری‌که آمریکا به عراق اجازه می‌دهد عواید خرید انرژی از ایران را از بانک مرکزی عراق به یکی از (۵ مقصد) به نفع ایران، انتقال دهد که یکی از مهم‌ترین این مقاصد، ترکمنستان است.
این استثنای آمریکایی فقط برای حمایت از امکان انتقال درآمدهای انرژی که به عراق فروخته شده است، به بانک‌های خارج از ایران است تا ایران بتواند از درآمدهای خود برای خرید نیازهای ضروری‌اش استفاده کند (و نه انتقال پول به بانک مرکزی ایران). انتقال پول به بانک‌های ایرانی به‌طور کامل ممنوع است، بنابراین حدود ۵۳ میلیارد دلار (عواید فروش انرژی ایرانی) در چین، کره‌جنوبی، ژاپن و عراق (مسدود شده) به دلیل تحریم‌ها باقی مانده است.
ترکمنستان از سال ۱۹۹۷، گاز و برق به ایران می‌فروشد، و به‌علت تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، پرداخت‌های ایران به ترکمنستان دشوار شده است، که منجر شده است که در سال ۲۰۱۷، ترکمنستان، صادرات گاز به ایران را متوقف کند به دلیل بدهی‌های انباشته، در حالی‌که روزانه حدود ۱۵.۳ میلیون مترمکعب گاز طی ۱۵ سال گذشته به ایران صادر می‌شده است.
عراق قسمتی از هزینه‌های گاز و برق ایرانی را از طریق انتقال مقادیر مشخصی به بانک مرکزی ترکمنستان پرداخت می‌کند، که این اقدام حدود دو سال است ادامه دارد.
انتقال عواید فروش انرژی به طرف سوم (در قالب استثنای‌های آمریکایی) را «طرح-آ» می‌نامند.
چند نهاد به عراق پیشنهاد دادند که طرح جایگزین، «طرح-ب» است، یعنی (طرح چین و آسیای شرقی) برای مبادله تجاری انرژی با کالا، که در تاریخ ۱۱ تیر ۱۴۰۲ در بغداد با ایران توافق‌نامه کلی امضا شد و در ۶۰ روز آینده، تفاهم‌نامه‌های فنی و مالی درباره جزئیات انجام مبادله و قیمت‌گذاری نفت، برق و گاز، بسته به توافق انجام خواهد شد.
ترکمنستان چهارمین ذخیره بزرگ گازی جهان را دارد که چهار برابر مخازن عراق است، و گاز آن به چین، ایران، ترکیه و گرجستان صادر می‌شود، و قیمت آن حداقل ۱۰٪ کمتر از گاز کشورهای «مثلث طلایی» (ایران، قطر، ترکمنستان) است.
روش‌های توسعه پیشنهادی گازی
گاز ترکمنستان: از سال ۲۰۲۵، ترکمنستان قادر خواهد بود ۳۲ میلیارد مترمکعب گاز در سال صادر کند، از طریق خط لوله گاز (ترکمنستان-آذربایجان-گرجستان) با قطر ۳۶ اینچ تا مرز ترکیه، و از آنجا از طریق خط لوله استراتژیک ترکیه (TANAP) با قطر ۵۶ اینچ به یونان، بلغارستان و سپس اروپا، جایی که ظرفیت پمپاژ خط (TANAP) در آینده به حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید.
عراق می‌تواند یک خط لوله زمینی به طول تقریبی ۵۵۰ کیلومتر تا شبکه گازی عراق در کرکوک با قطر ۳۶ اینچ و ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب در سال را اجرا کند، با هزینه حدود ۱.۷۵ میلیارد دلار، تا نیاز کنونی عراق به گاز را به صورت مستمر و بدون توقف تامین کند.
گاز قطر قطر در حال حاضر پروژه بزرگ پشتیبانی تولید اضافی گاز خود را با حجم ۴۰ میلیارد مترمکعب در سال تا ۲۰۲۶ اجرا می‌کند.
ساخت یک خط لوله دوگانه زیر آب خلیج فارس، به طول ۵۷۵ کیلومتر، از میدان الشمال قطر تا فاو با قطر ۳۶ اینچ برای هر لوله و با ظرفیت ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز در سال، با هزینه حدود ۵ میلیارد دلار و قیمت مناسب و قراردادهای بلندمدت.
عراق می‌تواند دو ایستگاه برای دریافت گاز مایع (LNG) در بنادر فاو و کنار سکوهای نفتی (SPM-3، ۴، ۵) در آنجا ساخته و در بندر ام قصر، با ظرفیت کلی ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال و هزینه ۳ میلیارد دلار، به‌طور مستمر گاز قطر را دریافت کند، اما با قیمتی بالاتر از سایر منابع چون گاز مایع است.
گاز ایرانی ایران مازاد حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال گاز دارد، و نرخ تأمین روزانه آن در فصل بهار و پاییز حدود ۷۰ میلیون مترمکعب و در روزهای اوج در زمستان و تابستان بین ۰ تا ۴۰ میلیون مترمکعب است، و عراق را از طریق خط (IGAT-6)، از دو شاخه (البصرة و دیاله)، با قیمتی پایین‌تر از نرخ گاز لوله‌ای در خاورمیانه، تامین می‌کند.
ضعف آن این است که تأمین گاز میان فصل‌ها نوسان دارد و عراق هیچ انباری استراتژیک (زیرزمینی یا رویکردی) ندارد، که این موضوع به افزایش مشکلات ایستگاه‌های گازی در تولید برق در فصول اوج منجر می‌شود، به‌ویژه در فصل تابستان و زمستان.
گاز روسی به دلیل جنگ اوکراین، تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی و مشکلات ساخت خط لوله، قابلیت توسعه گاز روسیه و خطوط لوله‌اش (مسیر توسعه) در حال حاضر و تا سال ۲۰۳۰ محدود شده است، و آن‌ها امکان گسترش در اروپا یا خاورمیانه را ندارند.
پیشنهادات
(عراق کشور نفت‌خیز است، نه گازخیز) و بنابراین (حجم آن) در واردات گاز است، و در هر صورت ادامه خواهد داد به واردات، اما می‌تواند به (واردکننده/صادرکننده) گاز تبدیل شود، همان‌طور که بیش از ۱۷ کشور مانند آلمان، امارات و عمان این کار را انجام می‌دهند، از طریق ساخت مسیرهای توسعه گازی بالا.
تصویب قانون نفت و گاز با جزئیاتی که انعطاف‌پذیری در تعامل با سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه انرژی و توسعه روابط موثر با شرکت‌های تولید انرژی را فراهم کند.
شروع ساخت (ذخیره استراتژیک گازی) در عراق از طریق:
- ساخت حداقل ۴۰ مخزن سطحی با ظرفیت کل ۹ میلیون مترمکعب گاز
- بازسازی مخازن زیرزمینی رها شده در الانبار و کرکوک با ظرفیت کل ۰.۳ میلیون مترمکعب
- احداث (ذخیره زیرزمینی) در غارهای نمکی و رسوبی در استان‌های عراق با ظرفیت حداقل ۶ میلیارد مترمکعب، برای تامین نیاز در زمان اوج.
ادامه طرح‌های وزارت نفت در سرمایه‌گذاری بر گاز همراه و کاهش نسبی مصرف در سه سال آینده.
افزایش تخصیص بودجه وزارت نفت برای نگهداری و ساخت خطوط اصلی و فرعی گاز و توسعه ایستگاه‌های پمپاژ آن‌ها.
افزایش (شفافیت) در داده‌های وزارت نفت درباره برنامه‌های استراتژیک گازی (فعلی و آینده،) و نشان دادن نتایج مذاکرات به صورتی که تصویری اطمینان‌بخش برای مردم ارائه دهد.
توضیح وزارت نفت درباره ارتباطش با وزارت نیرو، چون این وزارت‌خانه همیشه تقصیر را به گردن وزارت نفت در مشکلات تأمین سوخت و تولید برق در ایستگاه‌های آن، می‌اندازد.
توضیح رئیس‌جمهور به افکار عمومی مبنی بر اینکه (استثناء آمریکایی) برای عراق یا توافق‌نامه نفت در مقابل گاز (عراق-ایران) در تناقض نیست، بلکه بالعکس، قابل اجرا همزمان است.
عراق می‌تواند (پلتفرم بزرگ گازی) با واردات میلیاردی و اشتغال تعداد قابل توجهی بیکار را ایجاد کند و وضع اسف‌بار فعلی را کاملاً معکوس کند، به‌عنوان کشور صادرکننده گاز، به همسایگان شرقی (سوریه، لبنان، اردن) و جنوبی (کویت).
عراق نیازمند استراتژی‌های انرژی و برنامه‌های پنج‌ساله و ده‌ساله است که دولت‌ها ملزم به رعایت آن‌ها باشند.
نظرات من ۱: گاز و برق ایرانی روزانه هزینه‌ای بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون دلار برای عراق دارد.
طبق نظر وزیر امور خارجه ایران، بدهی عراق به ایران (۱۸ میلیارد دلار) است، و بر اساس بانک مرکزی ایران، این بدهی‌ها فقط (۱۱ میلیارد دلار) است.
(طبق گفته ایرانی‌ها)، گاز ایرانی در تأمین برق عراق، حدود ۴۰٪ از نیازش را تامین می‌کند.
منبع: مرکز دراسات الشهيد الخامس
