عراق: بین ابتکار کمربند و جاده‌ی چین و مشارکت زیرساختی آمریکا
عارف محمد
در قلب جهان قدیم و بر سر تقاطع شرق و غرب، عراق امروز در برابر معادله‌ای پیچیده بین‌المللی قرار گرفته که به آن اجازه بی‌طرفی نمی‌دهد.
پس از دهه‌ها جنگ، اشغال و بی‌ثباتی داخلی، عراق بار دیگر به کانون توجهات بازگشته، نه تنها به عنوان عرصه‌ای برای کشمکش‌های سیاسی، بلکه به عنوان بازیگری بالقوه در معادلات بزرگ اقتصادی.
• بین پکن و واشنگتن: نظم جهانی در سکوت در حال تغییر است!
در دو دهه اخیر، ویژگی‌های یک نظم جهانی جدید به آرامی در پشت صحنه رویدادها در حال شکل‌گیری است.
ایالات متحده که از جنگ سرد به عنوان تنها قدرت مسلط جهان خارج شد، امروز با چالشی چندبعدی روبرو است:
– ظهور چین به عنوان یک قدرت اقتصادی گسترده
– مشارکت راهبردی فزاینده چین با روسیه
– فروپاشی کنترل آمریکا بر برخی از مناطق نفوذش
اما تنش بین واشنگتن و پکن به صورت مستقیم نظامی بروز نکرده و هنوز ماهیتی اقتصادی و راهبردی پیچیده دارد.
پروژه «کمربند و جاده» چین که از شرق آسیا تا غرب اروپا و از طریق آسیای میانه و خاورمیانه امتداد می‌یابد، نمایانگر دیدگاهی جامع برای اتصال جهان با الگوی چینی تجارت و نفوذ است.
واشنگتن نیز در پاسخ، ابتدا پروژه «بازسازی جهان بهتر» (B3W) و سپس «مشارکت جدید برای زیرساخت جهانی» (PGII) را با اتحادیه اروپا، ژاپن و هند ارائه کرده است تا تلاشی برای مهار نفوذ چین و ایجاد جایگزین‌های «مطمئن» برای کشورهای در حال توسعه باشد.
• رویارویی به تأخیر افتاده
اما در پشت این حرکات اقتصادی، واقعیتی نهفته که نمی‌توان نادیده گرفت!
چین دیر یا زود اقدام به الحاق تایوان خواهد کرد، اقدامی که آن را موضوعی حاکمیتی و غیرقابل چشم‌پوشی می‌داند و هرگز راهکار نظامی را رد نمی‌کند.
این امر، رویارویی نظامی با ایالات متحده را نه تنها یک احتمال دور، بلکه یک تکلیف به تأخیر افتاده می‌کند که بر روی نقشه زمان مجدداً ترسیم می‌شود، اما وقوع آن اجتناب‌ناپذیر است.
• عراق و موقعیت جغرافیایی حساس آن
در میان این نزاع جهانی به تأخیر افتاده، عراق در تقاطع راه‌های ژئواستراتژیک خطرناکی ایستاده است.
موقعیت آن بین ایران، ترکیه و خلیج فارس و اتصال آن به آسیا و اروپا از طریق بنادر و راه‌های زمینی، آن را به بخشی محوری در پروژه‌های بزرگ بین‌المللی تبدیل کرده، به ویژه «بندر بزرگ فاو» و «راه‌روی توسعه» که می‌توانند پلی دریایی و زمینی حیاتی در قالب پروژه «کمربند و جاده» چین یا در چارچوب راهبردهای جایگزین آمریکایی و غربی باشند.
چین از سوی دیگر، عراق را دروازه‌ای برای دسترسی به مدیترانه و بازارهای اروپایی می‌بیند و شروع به گسترش سرمایه‌گذاری‌های خود در حوزه‌های نفت و زیرساخت کرده است.
در مقابل، ایالات متحده برای جلوگیری از این گسترش فشار وارد می‌کند و پروژه‌های جایگزینی را ترویج می‌دهد که هدف آن محدود کردن نفوذ چین در منطقه است.
• مشارکت‌های محور مقاومت و اتحادهای بزرگ
و اینجا یک نقطه حساس برجسته می‌شود…
اگرچه روسیه و چین به طور رسمی در معنای رسانه‌ای جزو «محور مقاومت» (مانند ایران، حزب الله لبنان و جنبش‌های مقاومت در فلسطین، عراق و یمن) محسوب نمی‌شوند، اما همپوشانی منافع آن‌ها با این محور آشکارتر شده، به ویژه پس از جنگ در اوکراین، طوفان الاقصی و پیامدهای آن و تحول روابط چین، ایران و روسیه.
در حالی که «محور مقاومت» بر گفتمانی ایدئولوژیک مبتنی بر رد اشغال و عادی‌سازی روابط تکیه دارد، چین و روسیه از محاسبات راهبردی متفاوتی حرکت می‌کنند، اما در مخالفت با کنترل غرب، دفاع از چندقطبی بودن و احترام به حاکمیت ملی با محور مقاومت همپوشانی دارند.
عراق که دارای پایگاه مردمی گسترده‌ای ضد حضور آمریکا است و گروه‌های مقاومت تأثیرگذاری را در خود جای داده، خود را بیش از هر زمان دیگری به دیدگاه محور مقاومت نسبت به جهان نزدیک می‌یابد، حتی اگر این امر به طور کامل در سیاست‌های رسمی دولت ترجمه نشده باشد.
در پایان:
رویارویی بزرگ بین آمریکا و چین هنوز به طور واقعی آغاز نشده، اما در خطوط تماس جغرافیایی و اقتصادی در خاورمیانه، آسیا و آفریقا در حرکت است.
و عراق با آنچه که از وزن جغرافیایی، اقتصادی و مردمی نمایندگی می‌کند، بخشی از این رویارویی خواهد بود، خواه بخواهد یا نخواهد.
انتخاب واقعی بین شرق و غرب نیست، بلکه بین وابستگی و استقلال است، بین اینکه عراق حاشیه‌ای در پروژه‌های دیگران باشد یا محوری که مشارکت‌های خود را با کرامت، حاکمیت و راهبرد ملی عمیقی می‌سازد.
مرکز دراسات الشهيد الخامس
