گذرگاه زنگزور: کریدوری قانونی… یا محاصره‌ای پنهان؟

ترسیم مجدد نقشه قفقاز و تأثیرات استراتژیک آن بر ایران و روسیه

در قلب کوه‌های قفقاز، جایی که منافع قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای قرن‌ها در تقاطع قرار داشته‌اند، اخیراً توافق‌نامه‌ای بین ارمنستان و آذربایجان برای گشایش “کریدور زنگزور” امضا شده است. این کریدور زمینی، آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به منطقه نخجوان (جزئی از خاک آذربایجان) متصل می‌کند.

در ظاهر، این پروژه گامی به سوی صلح و همکاری به نظر می‌رسد، اما در عمل، نشانه‌هایی از تغییر نقشه ژئوپلیتیک منطقه و تأثیرات آن بر ایران و روسیه آشکار است.

۱. دروازه اقتصادی و مسیر جایگزین انرژی

از نظر اقتصادی، کریدور زنگزور یک شریان جدید برای انتقال نفت، گاز و کالاها از دریای خزر به اروپا از طریق ترکیه خواهد بود. این مسیر جدید، مسیرهای سنتی که از خاک ایران یا روسیه می‌گذشتند را دور می‌زند.

• تهدید برای ایران: این تغییر، جایگاه ایران را به عنوان مسیر اصلی تجارت شرق و غرب تضعیف می‌کند و درآمدهای ترانزیتی و نفوذ لجستیکی تهران را کاهش می‌دهد.

• هدف غرب: برای آمریکا و اتحادیه اروپا، این مسیر تنها یک خط انتقال نیست، بلکه ابزاری استراتژیک برای کاهش وابستگی اروپا به انرژی روسیه و حاشیه‌نشینی نقش ایران در معادلات تجاری است.

۲. کمربند نفوذ ترکیه از آنکارا تا آسیای مرکزی

برای ترکیه، این کریدور حلقه‌ای کلیدی در “پروژه پان‌تورانیسم” است که جهان ترک‌زبان را از آنکارا تا باکو و جمهوری‌های آسیای مرکزی متصل می‌کند.

• افزایش نفوذ ترکیه: این اتصال زمینی، قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی ترکیه را تقویت می‌کند و به آنکارا اهرمی قوی در معادلات انرژی جهانی می‌دهد.

• تهدید برای ایران: از دید تهران، این پروژه تنها یک طرح زیرساختی نیست، بلکه بخشی از یک اتحاد ژئوپلیتیک بین ترکیه، آمریکا و اسرائیل است که هدف آن تحت فشار قرار دادن مرزهای شمالی ایران و کاهش مزیت جغرافیایی این کشور است.

۳. شبکه روابط و اتحادهای پیرامون کریدور

• آمریکا و اتحادیه اروپا: این کریدور را ابزاری برای کاهش نفوذ روسیه و ایران می‌بینند و در تلاشند تا مسیرهای انرژی جایگزین را توسعه دهند.

• اسرائیل: با اتحاد نزدیک با آذربایجان، دسترسی امنیتی و اطلاعاتی به مرزهای ایران پیدا می‌کند.

• ترکیه: حلقه مرکزی این پروژه است و از آن برای اتصال به جمهوری‌های ترک‌زبان آسیای مرکزی استفاده می‌کند.

در مقابل، ایران و روسیه در موضع دفاعی قرار دارند، زیرا این پروژه نفوذ سنتی آنها در قفقاز را تهدید می‌کند و مسیرهای تجاری و انرژی را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که نقش استراتژیک آنها را کمرنگ می‌کند.

۴. منطقه تماس اطلاعاتی در مرزهای ایران

از نظر امنیتی، این کریدور زیرساخت‌های پیشرفته‌ای را در اختیار متحدان آمریکا، ترکیه و اسرائیل قرار می‌دهد که نزدیک به خاک ایران است.

• تهدید امنیتی: این مسیر می‌تواند به پایگاه نظارت اطلاعاتی تبدیل شود و حتی امکان تحرکات نظامی پنهانی را فراهم کند.

• حساسیت ایران: مرزهای شمالی ایران ممکن است به خط تماس با شبکه نظارت دشمنان تبدیل شود.

۵. سناریوهای احتمالی

۱. موفقیت و ثبات کریدور:

• تبدیل شدن به محور تجاری بزرگ، اما تثبیت توازن جدیدی که نفوذ ایران و روسیه را کاهش می‌دهد.

۲. تشدید تنش‌ها:

• احتمال درگیری‌های محلی یا خرابکاری در زیرساخت‌ها، به ویژه اگر ایران و روسیه احساس کنند این کریدور به ابزار فشار امنیتی تبدیل شده است.

۳. شکست یا تعلیق پروژه:

• در صورت اختلافات داخلی در ارمنستان و آذربایجان یا مداخلات نظامی، پروژه ممکن است متوقف شود و فضای ژئوپلیتیک منطقه را به وضعیت قبلی بازگرداند.

نتیجه‌گیری: بین فرصت و تهدید

کریدور زنگزور فقط یک مسیر تجاری نیست، بلکه ابزاری برای ترسیم مجدد نقشه سیاسی و اقتصادی قفقاز است.

• برای غرب و ترکیه: فرصتی برای گسترش نفوذ و کاهش وابستگی به روسیه و ایران.

• برای ایران و روسیه: تهدیدی اقتصادی و امنیتی که عمق استراتژیک آنها را هدف گرفته است.

آینده این پروژه به توانایی بازیگران منطقه در مدیریت تضاد منافع در یکی از حساسترین مناطق جهان بستگی دارد.