بررسی نکات مثبت و منفی سرشماری عراق
در روزهای گذشته دولت عراق اقدام به انجام سرشماری عمومی در تمام استان‌های این کشور کرد. می‌توان گفت اهمیت این اقدام در تاریخچه سرشماری‌ها در این کشور است؛ در این زمینه در ابتدا باید یادآور شد، این سرشماری شماره 10 در تاریخ کشور عراق است و 5 سرشماری اولیه هم در زمان دوره شاهنشاهی این کشور و نیز 1 بار هم توسط بریتانیا انجام شده بود. اما آخرین سرشماری این کشور پیش از سرشماری فعلی در 1997 صورت گرفت و تا پیش از سرشماری 2024 در بسیاری از موارد، مبنای سرشماری همان مورد سال 1997 بود. اما مشکل این سرشماری این بود که اقلیم کردستان را شامل نمی‌شد زیرا در آن زمان اقلیم کردستان به‌دلیل خودمختاری خود در این سرشماری شرکت نکرد و با آن هماهنگی صورت نگرفت و بدین ترتیب می‌توان گفت آخرین سرشماری عمومی عراق در سال 1987 بوده است (منبع).
به همین علت نیاز به انجام یک سرشماری عمومی و به‌روز شامل اقلیم و بقیه استان‌های دولت فدرال احساس می‌شد؛ هرچند از سویی دیگر برخی‌ها نسبت به برگزاری یا چگونگی برگزاری این موضوع انتقاد داشتند. در این گزارش به جنبه‌های سلبی و ایجابی این رویداد اشاره خواهیم کرد و در پایان جمع بندی نهایی خواهیم داشت.
بررسی نکات سلبی سرشماری
مهمترین موضوعی که به‌عنوان یک نکته منفی در این سرشماری به آن توجه شده‌است، خالی بودن فرم این سرشماری از دو سؤال درباره قومیت و مذهب است؛ البته در این سرشماری درباره دیانت سؤال شده‌است (منبع). برای اهمیت غیبت این دو امر از فرم سرشماری باید اندکی به عقب بازگردیم.
یکی از موارد اختلافی در میان اقشار و نخبگان جامعه عراقی، موضوع درصد واقعی جمعیت اهل تسنن و شیعیان بوده است زیرا هر دو طرف مدعی هستند، دارای اکثریت می‌باشند اما از یک طرف شیعیان می‌گویند به‌دلیل استعمار بریتانیا و نظام بعث اکثریت آنان نمود حقیقی پیدا نکرده است و اهل تسنن هم می‌گویند همین امر برای آنان در سایه نظام سیاسی فعلی صادق است؛ این جنجال برای نمونه خود را در نتایج انتخابات شوراهای استانی 2023 نشان داد (منبع).
از سویی دیگر موضوع بعدی در زمینه مسئله قومیت و تعداد عرب‌ها و کردها است. این موضوع و ارتباط آن با سرشماری و به‌طور مشخص در محدوده مناطق مورد نزاع میان اقلیم و دولت فدرال، به صراحت در اصل 140 قانون اساسی این کشور ذکر شده‌است (منبع) زیرا در این اصل دومین مرحله از 3 مرحله حل مشکل این مناطق، انجام سرشماری است اما انجام سرشماری بدون ذکر قومیت به نظر می‌رسد عملاً اقدامی تشریفاتی و بی‌محتوا در چارچوب این ماده باشد.
نکات ایجابی سرشماری
با این حال لازم است نیمه‌پر لیوان را هم نگاه کرد. این سرشماری از منظر مسائل مربوط به چگونگی اجرای توسعه یا تخصیص بودجه یا مسائلی مانند تعداد نمایندگان مجلس بر اساس اصل 47 مهم است و این اصل می‌گوید هر 100 هزار نفر دارای 1 نماینده در مجلس هستند (منبع) و این موضوع باعث برآوردی دقیق‌تر از موضوع تعداد نمایندگان مجلس یا ضرورت تغییر و اصلاح این اصل از قانون اساسی را به ما می‌دهد.
همچنین موضوع سرشماری در زمینه‌هایی مانند ارائه داده‌هایی مرتبط با رشد جمعیتی کشور و به‌ویژه رشد جمعیت در پایتخت بغداد می‌تواند مؤثر باشد کما اینکه برای تشخیص برخی از مشکلات اجتماعی و اقتصادی در کشور هم سودمند است.
جمع بندی نهایی
نکته‌ای که در خصوص سرشماری مهم است مورد توجه قرار گیرد، بحث اولویت در تصمیم گیری‌ها و حل مشکلات عراق است. برای نمونه عراق دارای مشکلاتی در زمینه تأمین برق و گاز، مشکلاتی در زمینه سیستم فاضلاب بین‌شهری، اقتصادی به‌شدت نفتی و مشکلات بی ثباتی سیاسی است. در چنین وضعیتی حل و تمرکز بر روی این مشکلات بسیار مهمتر از انجام سرشماری است که اساساً از مهمترین هدف از آن یعنی حل عادلانه تضادهای مذهبی و قومیتی هم عاجز می‌باشد.
شهاب نورانی فر
