بررسی ابعاد تحرکات دیپلماتیک عراق درخصوص جنگ علیه غزه
در روزهای اخیر و به‌طور مشخص 5 نوامبر 2023 “آنتونی بلینکن” وزیر خارجه آمریکا سفری به عراق داشت (منبع). پس از چند روز یعنی در تاریخ 7 نوامبر 2023 “محمد شیاع السودانی” نخست‌وزیر عراق به تهران سفر کرد (منبع). همچنین این تحولات در حالی رخ می‌داد که السودانی قرار بود سفرهای منطقه‌ای ازجمله سفر به برخی از پایتخت‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس داشته باشد (منبع)؛ هرچند به نظر می‌رسد این سفر فعلاً به تعویق افتاده است خصوصاً که عراق در روزهای اخیر با اتفاق سیاسی مهم مرتبط با رئیس مجلس این کشور هم روبه‌روست. نکته قابل‌توجه حلقه وصل این سفرها بود که همگی مرتبط به تحولات فلسطین است.
به همین علت در این یادداشت ابتدا به بیان دلایل و سیاق سفر اخیر بلینکن به عراق خواهیم پرداخت و سپس به بررسی دلایل و اهداف سفر نخست‌وزیر عراق به تهران و سفر منطقه‌ای محتمل وی اشاره خواهیم داشت و درنهایت جایگاه و ظرفیت‌های عراق برای حل بحران منطقه‌ای اخیر میان رژیم صهیونیستی و فلسطین و از سویی دیگر آمریکا و ایران اشاره خواهیم کرد.
دلایل و سیاق سفر اخیر بلینکن به عراق
پس از عملیات طوفان الاقصی در 7 اکتبر سال جاری گروه‌های مقاومت عراقی -خصوصاً گروه‌هایی که یا حضور قوی در سازوکار سیاسی این کشور ندارند یا اساساً در این سازوکار حاضر نیستند- تا حدودی میزان مشارکت خود را مشخص کردند و آن عبارت بود از “هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه و فرسایش بخشی از توان این کشور در منطقه و در این نبرد”. این موضوع را می‌توان از پیام شخصیت‌هایی مانند “ابو حسین الحمیداوی” دبیر کل کتائب حزب‌الله متوجه شد که در بخشی از آن اشاره دارد “…موشک‌های ما و پهپادهای ما و نیروهای ویژه ما در آمادگی کامل قرار دارند تا ضرباتی را به دشمن آمریکایی در پادگان‌هایش در صورت ورود این کشور به این نبرد وارد کنند” (منبع). شایان‌ذکر است جناح سیاسی کتائب حزب‌الله “جنبش حقوق” است اما حضور این حزب سیاسی در معادلات قدرت همچنان چندان گسترده نیست و این حزب فعلاً 6 کرسی در مجلس دارد. از سویی دیگر جنبش نجبا از دیگر گروه‌های مهم محور مقاومت در تاریخ 5 نوامبر سال جاری از زبان معاون امور رسانه‌ای خود “حسین الموسوی” اظهار داشت “تمامی پادگان‌های آمریکایی‌ها در منطقه در تیررس حملات مقاومت است و جنبش نجبا بخشی از محور مقاومت است و به‌تنهایی فعالیت نمی‌کند” (منبع). در اینجا نیز باید توجه داشت این جنبش حضوری در سازوکار سیاسی عراق ندارد.
در چنین شرایطی حملات گروه‌های مقاومت به پایگاه‌های تحت تصرف آمریکایی‌ها افزایش چشمگیری یافت و از نظر سلاح و تأثیرگذاری هم دارای پیشرفت‌هایی بود به‌طوری‌که بر اساس اعلام پنتاگون از تاریخ 17 اکتبر پایگاه‌های تحت تصرف آمریکایی‌ها در عراق و سوریه با 58 حمله مواجه شده است (منبع).
در چنین وضعیتی بلینکن به عراق سفر کرد و با توجه به این تحولات به نظر می‌رسد هدف از این سفر هشدار به دولت عراق برای جلوگیری از این حملات باشد (منبع) کما این‌که به باور کارشناسان از دیدگاه آمریکا در پشت پرده این حملات ایران قرار دارد؛ به همین علت طبیعی بود پس از سفر بلینکن مقامی عراقی به تهران سفر کند زیرا به‌احتمال‌زیاد بخشی از پیام آمریکایی‌ها مربوط به ایران بوده باشد و عراق به‌عنوان واسطه مسئولیت انتقال آن و اقناع طرف ایرانی را برعهده داشته باشد.
اهداف سفر نخست‌وزیر عراق به ایران و کشورهای منطقه
با ملاحظه نکات بیان‌شده درخصوص اهداف و سیاق سفر بلینکن به عراق مشخص می‌شود به چه دلیلی السودانی به ایران سفر کرده بود. بااین‌حال در میزان موفقیت السودانی در اقناع مقامات ایرانی و میزان موفقیت بلینکن در تأثیرگذاری هشدارهایش تردید وجود دارد زیرا در 17 نوامبر مقاومت عراق حملاتی به پادگان حریر در اقلیم کردستان داشته است (منبع). با ملاحظه این امر به نظر می‌رسد السودانی در اقناع مقامات ایرانی در توقف حملات موفق نبوده است اما مشخص نیست آیا توانسته است در توقف احتمال افزایش سطح تنش موفق باشد یا خیر؟
از همین‌جا می‌توان یکی از اهداف سفر احتمالی السودانی به کشورهای منطقه -ازجمله کشورهای حاشیه خلیج‌فارس- را متوجه شد. دولت السودانی در این مدت همیشه تلاش کرده است تا روابط خود با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را گسترش دهد و برای نمونه برگزاری 25 دوره “جام خلیج‌فارس” در بصره یکی از نمونه‌های بارز این گسترش روابط بود (منبع). اما از سویی دیگر با افزایش سطح تنش‌ها در منطقه و با توجه به اظهارات شخصیت‌های محور مقاومت درخصوص در امان نبودن پایگاه‌های آمریکایی‌ها در منطقه ممکن است دامنه درگیری‌ها میان گروه‌های محور مقاومت و آمریکا به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کشیده شود. به همین علت به نظر می‌رسد یکی از اهداف السودانی در این زمینه اطمینان بخشی به این کشورها برای عدم گسترش دامنه درگیری‌ها به‌سوی آنان خواهد بود.
بررسی توانایی‌های عراق برای کاهش سطح تنش در منطقه
درخصوص ظرفیت‌های عراق در این زمینه در ابتدا باید گفت بغداد با توجه به “قانون جرم انگاری عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی” عملاً در زمینه وساطت میان صهیونیست‌ها و فلسطینیان نمی‌تواند نقشی را ایفا کند (منبع) زیرا بغداد خود را دشمن صهیونیست‌ها می‌داند کما این‌که به نظر نمی‌آید بغداد توانایی قانع کردن بقیه کشورهای عربی برای اتخاذ مواضع صریح‌تر در مقابل رژیم صهیونیستی را داشته باشد. اما درخصوص عدم گسترش درگیری‌ها خصوصاً میان آمریکا و ایران بغداد دارای ظرفیت‌هایی است زیرا با هر دو کشور روابط حسنه دارد.
اما روابط حسنه عراق با تهران و واشنگتن بیشتر ناشی از وابستگی آن به این دو پایتخت است. برای نمونه عراق در زمینه واردات برق به ایران وابستگی بالایی دارد و در سال 2021 حجم واردات برق از ایران 1200 مگاوات بوده است (منبع). از طرفی دیگر در سال 2022 عراق در روز 20 میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد می‌کرده است (منبع). همچنین برای واردات گاز و برق عراق نیاز به مجوز آمریکا دارد و در تاریخ 15 نوامبر سال جاری آمریکا مجوز جدیدی را برای استمرار واردات برق و گاز از ایران برای عراق به مدت 4 ماه صادر کرد (منبع) کما این‌که ذخایر ارزی عراق هم در فدرال رزرو آمریکاست و تحت نظارت آنان روزانه ارز به بانک‌های عراقی تزریق می‌شود (منبع).
با توجه به چنین وضعی به نظر می‌رسد تأثیر دیپلماسی واسطه گرایانه عراق میان ایران و آمریکا محدود خواهد بود و بیشتر از این‌که بتواند حلال مشکلات میان این دو کشور باشد، تلاش بغداد متمرکز بر دور کردن پیامدهای مشکلات میان واشنگتن و تهران از خود خواهد بود. به همین دلیل چه‌بسا بغداد بتواند در کاهش تنش میان ایران و آمریکا تأثیرگذار باشد اما این تأثیرگذاری چه‌بسا به‌تنهایی نتواند محقق گردد و با همکاری کشورهایی همچون قطر صورت گیرد.
شهاب نورانی فر
