خوانش آمریکایی: سودانی، شریک «پنهان» واشنگتن برای مهار نفوذ حشد
صوت العراق
موسسه «المرکز العربی در واشنگتن» تأیید کرد که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، به عنوان شریکی غیرمنتظره برای واشنگتن در تلاشهایش برای تضعیف نفوذ حشد الشعبی ظاهر شده است. این موسسه او را توصیف کرد که «بر روی طنابی کشیده راه میرود» بین تأکید بر حاکمیت عراق و حفظ روابط ضروری با ایران و نیروهای متحد آن، و این امر عراق را در مقابل یک دوراهی قرار داده است: یا میماند به عنوان عرصهای برای رقابت نیابتی، یا از حاکمیت کامل برخوردار میشود.
این موسسه در گزارشی که منتشر کرد، توضیح داد که سودانی علیرغم فشارهای عظیم، موفق شده است در جنگ ژوئن ۲۰۲۵ بین ایران و اسرائیل، بیطرفی عراق را حفظ کند و از پیوستن گروههای وابسته به تهران که در درون نیروهای حشد الشعبی فعالیت میکنند، به نبرد جلوگیری کند.
به گفته این گزارش، این توازن، آغاز یک بازنگری آهسته در سیاست خارجی عراق است در شرایطی که بغداد در تلاش است تا وابستگی خود به تهران را کاهش دهد، اقتدار خود بر نهادهای دولتی را تقویت کند و نفوذ سیاسی و مالی حشد الشعبی را مهار نماید.
این گزارش افزود: «چالش پیش روی بغداد این است که ببیند حشد الشعبی بدون اینکه مجبور به مقابله با آن شود که ممکن است صلح و ثبات داخلی عراق را متزلزل کند، به پسزمینه عقب مینشیند.»
این گزارش این گامهای محتاطانه سودانی را اگرچه ثابت هستند، نشانهای از یک فرصت بالقوه برای عراق جهت بازپسگیری حاکمیت خود و در پیش گرفتن مسیری مستقلتر میداند. به همین دلیل، در آستانه انتخابات آینده، این انتخابات یا منجر به تثبیت نظام کنونی که گروههای مسلح بر آن مسلط هستند میشود، یا راه را برای نیروهای ملی و اصلاحطلب باز میکند. همچنین موفقیت سودانی تعیین خواهد کرد که آیا عراق finalmente از بودن به عنوان عرصه درگیری منطقهای فراتر میرود و به دولتی تبدیل میشود که قادر به تعیین آینده خود باشد.
به نظر این گزارش، «یکی از عواملی که میتواند فضای مانور عراق را گسترش دهد، تنش داخلی است که ایران پس از حملات اسرائیل از آن رنج میبرد. زیرا با وجود ایستادگی ایران و داشتن نهادهای امنیتی قوی و توانایی تحمل فشارهای اقتصادی، این کشور به دلیل نقاط ضعف ساختاری ناشی از تحریمهای فزاینده، رکود اقتصادی، ناآرامیهای اجتماعی مکرر و وضعیت عدم قطعیت در مورد جانشینی علی خامنهای، رهبر معظم انقلاب، محدود شده است.»
به دلایل فوق، این گزارش معتقد است که «این فشارها باعث شده است ایران بیشتر برای اعمال نفوذ خود در خارج از کشور، به ویژه در عراق، متکی شود؛ کشوری که برای تهران یک شریان حیات اقتصادی و اهرم نفوذ استراتژیک فراهم میکند.»
این گزارش اشاره کرد که «نیروهای مؤثر منطقهای در حال تنظیم مجدد سیاستهای خود هستند» و توضیح داد که «تنشزدایی که در مارس ۲۰۲۳ با میانجیگری چین صورت گرفت، از شدت خصومت بین عربستان سعودی و ایران کاست، اما رقابت آنها بر سر نفوذ را از بین نبرد.»
همچنین اشاره کرد که «ریاض، همراه با نزدیکی محتاطانه خود به تهران، تلاش جدیدی برای ارتباط مستقیم با بغداد از طریق سرمایهگذاریهای متعدد در عراق و اتصال آن به شبکه برق خلیج فارس انجام داده است، در حالی که امارات در بصره حرکت کرده تا راه را برای شرکتهای اماراتی برای بهرهبرداری از تولید و مصرف نفت و گاز عراق هموار کند.»
علاوه بر این، گزارش به ترکیه اشاره کرد که به ویژه در شمال عراق حضور خود را گسترش میدهد و بر قراردادهای بازسازی موصل مسلط است و همکاری با بغداد در مورد سرنوشت حزب کارگران کردستان و همچنین پروژه «راه توسعه» ادامه دارد.
این گزارش ادامه داد: «اگرچه ایران هنوز از طریق شبهنظامیان و متحدان سیاسیاش در بغداد نفوذ عظیمی اعمال میکند، اما این حرکات نشان میدهد که عراق دیگر یک عرصه بیرقابت نیست.»
و افزود: «پایتختهای خلیج فارس و آنکارا در راههایی برای اتصال عراق به شبکههای اقتصادی منطقهای سرمایهگذاری میکنند که به طور ماهرانهای با سلطه تهران تعادل برقرار میکند.»
این گزارش به نفوذ ایران در عراق پرداخت و توضیح داد: «در حالی که تهران در طول دو دهه گذشته به طور نظامی، سیاسی و اقتصادی خود را تثبیت کرده است، نیروهای حشد الشعبی هنوز سنگ بنای نفوذ تهران هستند.»
نقطه عطف
این گزارش ذکر کرد که انتخابات پارلمانی آینده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۴ ممکن است نقطه عطف مهمی در مهار گروههای مسلح باشد، اگرچه احتمال دستیابی به تغییر واقعی هنوز نامطمئن است.
این گزارش گفت که از سوی دیگر، جریان صدر با وجود خروج ناگهانیاش از مجلس نمایندگان در سال ۲۰۲۲، از پایگاه اجتماعی قویای برخوردار است و ممکن است دوباره به عنوان یک نیروی انتخاباتی عظیم ظاهر شود.
همچنین جنبشهای برآمده از اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹، با وجود ضعف سازمانی و هدفگیری مستمر، هنوز از مشروعیت اخلاقی برخوردارند و به گفته گزارش، میتوانند محرک یک اصلاحات گستردهتر باشند.
این گزارش معتقد است اگرچه بعید است که گروههای حمایتشده توسط ایران دست روی دست بگذارند، اما این انتخابات فرصتی برای نیروهای ملی و اصلاحطلب، مانند صدریها و معترضان اکتبر، برای به چالش کشیدن سلطه تهران است.
و اشاره کرد که هرگونه تغییر در توازن پارلمانی ممکن است شروع به تضعیف سلطه سیاسی گروههای مسلح و بازپسگیری درجهای از حاکمیت برای عراق کند.
منظری از واشنگتن
این گزارش گفت که دو دهه بیثباتی منذ حمله به رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳، تمایل آمریکا برای مداخله شدید در عراق را کاهش داده است، اما این کشور هنوز از اهمیت استراتژیک برای واشنگتن برخوردار است.
این گزارش معتقد است که «سودانی به طور غیرمنتظرهای به عنوان شریکی که از تلاشهای واشنگتن حمایت میکند، ظاهر شده است. با وجود نگرانیها از تشدید تنشها، او توانسته است پس از حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، بیطرفی عراق را حفظ کند و مانع از حمایت گروهها از رژیم تحت محاصره اسد در سوریه قبل از سقوط آن در دسامبر ۲۰۲۴ شود. همچنین در طول رویارویی بین اسرائیل و ایران در ژوئن ۲۰۲۵، مقامات ایرانی سودانی را زیر نظر داشتند که تلاشهای گروهها برای شلیک موشک به سمت اسرائیل از خاک عراق را دفع میکرد.»
همچنین به گفته گزارش، سودانی پس از حملات هوایی اسرائیل و آمریکا به ایران در ژوئن گذشته، استفاده از خاک و حریم هوایی عراق را برای حملات به کشورهای همسایه ممنوع کرد.
این گزارش افزود: «سودانی همچنین برای محدود کردن شبکههای مالی گروههای مسلح تلاش کرده است. همچنین بغداد قانونی را ارائه داد که سپس به تعویق افتاد تا وضعیت حشد الشعبی را تنظیم کند که این امر شتاب گروهها را کند کرد. همچنین سیستمهای نظارت الکترونیکی که با کمک فنی آمریکا و بینالمللی خریداری شدهاند، در مراکز گمرکی برای محدود کردن اختلاس این گروهها معرفی شدند.»
به گفته گزارش، این گامها که اهداف اقتصادی حشد الشعبی را نشانه رفتهاند، در مقایسه با میزان تسلط گروهها بر دولت ممکن است modest باشند، اما به نظر میرسد دولت سودانی درک کرده است که حاکمیت مستلزم از هم گسستن قدرت مالی است که از اقتدار موازی گروهها حمایت میکند، نه فقط اقدامات امنیتی.
این گزارش ادامه داد: «برای واشنگتن، اقدامات سودانی نشان از تمایل او برای کاهش امپراتوری اقتصادی حشد الشعبی دارد، اما بدون تحریک نفوذ علیه او در درون ائتلاف سیاسی حاکمش.»
این گزارش توضیح داد که دیپلماتهای آمریکایی در بغداد به تلاشهای سودانی پاسخ مثبت دادهاند، از جمله از طریق تسریع در معاملات انرژی که هدفشان کاهش وابستگی عراق به ایران است. برای مثال، واشنگتن در اوت ۲۰۲۵، توافقی را برای عراق جهت دوبرابر کردن واردات برق از اردن تسهیل کرد. همچنین مذاکرات با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به سمت هدف سال ۲۰۲۶ برای اتصال کامل برقی در حرکت است.
به نظر این گزارش، «چالش کنونی این است که چگونه میتوان پایداری این همکاری را بدون سنگین کردن کفه ترازو به نفع سودانی که برای باقی ماندن در قدرت به «چهارچوب هماهنگی» متکی است، تضمین کرد.» و توضیح داد که تصور نزدیکی بیش از حد با واشنگتن ممکن است واکنشهای معکوس برانگیزد.
و ادامه داد: «سیاست ایالات متحده در حمایت از استراتژی حاکمیتی سودانی به طور ملموس و آرام، از طریق کمک فنی، آموزش امنیتی برای واحدهایی مانند دستگاه مبارزه با تروریسم و هماهنگی با سرمایهگذاران خلیج فارس، به جای انتشار بیانیههای برجسته که ممکن است جایگاه سیاسی او را مختل کند، ظاهر شده است.»
دوراهی
این گزارش در پایان گفت: «جداسازی سیاست عراق از تحولات و پویاییهای منطقهای ممکن نیست» و توضیح داد: «در حالی که ایران برای عراق اهمیت استراتژیک قائل است، تغییر موازنه قوا در منطقه احتمال محافظت دولت عراق از خود در برابر تأثیرات خارجی بیثباتکننده و تأکید مجدد بر اقتدارش را تقویت کرده است.»
و افزود: «عراق امروز در یک دوراهی قرار دارد که ترکیبی از اتحادهای منطقهای، فشارهای داخلی ایران و انتخابات آینده ممکن است راه را برای اصلاحات باز کند یا منجر به کنترل بیشتر گروهها شود.» و اشاره کرد که «اگرچه نفوذ تهران به طور عملی ریشهدار است، اما غیرقابل نفوذ نیست و شبکههای ایران در صورت همگرایی تلاشهای نیروهای ملی، جامعه مدنی و شرکای خارجی میتوانند فرسوده شوند.»
موسسه «المرکز العربی در واشنگتن» در گزارش خود به این نتیجه رسید که مسیر عراق برای واشنگتن و شرکای خلیج فارسی آن از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است، زیرا ثبات آن به شکلدهی بازارهای جهانی انرژی، امنیت منطقهای و توازن قوا با ایران کمک میکند.
و ادامه داد: هر قدرت منطقهای بطور جریانی عراق را یک تهدید نمیبیند و این یک گسست اساسی از گذشته است.
و افزود: «فصل بعدی تاریخ عراق تعیین خواهد کرد که آیا به عنوان عرصهای برای رقابت نیابتی باقی میماند یا به عنوان دولتی با حاکمیت کامل ظهور میکند. همچنین پیامدهای نتایج درگیری بر سر عراق در سراسر خاورمیانه طنینانداز خواهد شد.»
