تحلیل وضعیت انتخابات اهل سنت و محورهای رقابت در این طیف
شهاب نورانی‌فر
انتخابات مجلس عراق که قرار است در آبان‌ماه برگزار شود، برای اهل سنت نیز مانند شیعیان، نه تنها یک رقابت است، بلکه تعیین‌کننده نیز خواهد بود. به نظر می‌رسد در این دوره از انتخابات، سه جریان اصلی با یکدیگر به رقابت خواهند پرداخت، در کنار آن‌ها، جریان‌های میانی هم حضور دارند که احتمالا پس از اعلام نتایج، به یکی از این سه جریان اصلی متمایل می‌شوند. این سه جریان اصلی اهل سنت عبارتند از:
- حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی
- ائتلاف سیاده به رهبری خمیس الخنجر
- ائتلاف عزم به رهبری مثنی السامرایی
علاوه بر این‌ها، جریان‌های میانی نیز وجود دارند که اگرچه به اندازه سه جریان اصلی بزرگ نیستند، اما ائتلاف یا عدم ائتلاف آن‌ها با هر یک از سه جریان مذکور می‌تواند تعیین‌کننده باشد. از جمله این جریان‌ها می‌توان به فراکسیون مبادره به رهبری زیاد الجنابی و ائتلاف حسم به رهبری ثابت العباسی اشاره کرد. رقابت بین جریان‌های اهل سنت بیشتر حول دو محور اصلی است:
- بعد داخلی: تلاش برای شکستن انحصار قدرت موجود در دست حلبوسی و حزب تقدم است، زیرا این حزب در سال‌های اخیر با قاطعیت بیشترین تعداد کرسی‌ها را به دست آورده و در نتیجه، به راحتی توانسته ریاست مجلس را که مهم‌ترین منصب سیاسی اهل سنت است، تصاحب کند.
- بعد خارجی: تأثیر تحولات منطقه و چگونگی تغییر موازنه نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای بر اهل سنت است. به ویژه پس از رویدادهای مرتبط با طوفان الاقصی و جنگ اخیر بین ایران و اسرائیل، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
در این یادداشت، رقابت‌های انتخاباتی بین اهل سنت، با محوریت این دو مورد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تحلیل وضعیت انتخاباتی اهل سنت از منظر بعد داخلی
برای بررسی این موضوع، ابتدا به سراغ حزب تقدم می‌رویم و برای بررسی بهتر، لازم است کمی به عقب برگردیم. پس از آنکه حلبوسی، رهبر این حزب، از پارلمان اخراج شد (منبع). این احتمال وجود داشت که این اتفاق، پایان کار تقدم باشد. اما در انتخابات شوراهای استانی، این حزب توانست به خوبی وضعیت را به نفع خود تغییر دهد و پیش از آن نیز در انتخابات مجلس پیروز شده بود. در انتخابات مجلس، حزب تقدم با وجود مشارکت مستقل، موفق به کسب ۳۷ کرسی شد. این تعداد، نه تنها آن را در میان احزاب اهل سنت در جایگاه نخست قرار داد، بلکه از نظر تعداد کرسی‌ها، پس از جریان صدر، در کل کشور در رتبه دوم ایستاد. همچنین این حزب در انتخابات شوراهای استانی موفق به کسب ۲۱ کرسی شد، در حالی که نزدیک‌ترین رقیب آن از میان اهل سنت، یعنی ائتلاف سیاده، ۱۳ کرسی را کسب کرده بود (منبع). لازم به ذکر است که کرسی‌های ائتلاف‌های همسو با تقدم، یعنی ائتلاف «قمم» با ۲ کرسی و «الانبار هويتنا» با ۳ کرسی، در این آمار لحاظ نشده‌اند. به نظر می‌رسد اخراج حلبوسی از پارلمان یکی از دلایل موفقیت این حزب در انتخابات شوراهای استانی باشد، زیرا چهره‌ای مظلومانه از حلبوسی در برابر شیعیان را در مقابل افکار عمومی اهل سنت ارائه داد.
با این حال، این حزب از اختلافات داخلی رنج می‌برد که آخرین آن‌ها خروج یکی از نمایندگان با نفوذ آن در بغداد، یعنی زیاد الجنابی به همراه 11 نماینده دیگر از این حزب بود (منبع). جنابی اکنون فراکسیون مبادره را تأسیس کرده است. در حال حاضر، مهم‌ترین چالش حزب تقدم، تداوم کسب بیشترین کرسی در انتخابات مجلس است. به همین دلیل، این حزب با نامزد کردن حلبوسی، رهبر خود، در استان بغداد، تلاش می‌کند بیشترین آرای اهل سنت را در آنجا کسب کند و وضعیت خود را در بغداد تثبیت نماید.
پس از حزب تقدم، نوبت به ائتلاف سیاده می‌رسد. این ائتلاف با دو چالش مهم روبروست:
- اتهامات مربوط به وابستگی خمیس الخنجر، رهبر این ائتلاف، به حزب بعث (منبع)
- وجود اختلافات و عدم ثبات در این ائتلاف (منبع).
همچنین همانطور که گفته شد، این ائتلاف ۱۳ کرسی را در انتخابات شوراهای استانی به دست آورد و در حال حاضر توانسته مشهدانی، رئیس مجلس را به سمت خود جذب کند. این ائتلاف احتمالا با حزب تقدم در استان‌های بغداد، دیالی و حتی الانبار رقابت شدیدی خواهد داشت. این احتمال هم وجود دارد که فراکسیون مبادره به ویژه با توجه به نزدیکی خنجر و جنابی به محور قطر و ترکیه با ائتلاف سیاده یک ائتلاف واحد را پس از انتخابات تشکیل دهند(منبع). همچنین با توجه به تلاش‌های ائتلاف عزم برای کسب بیشترین کرسی‌های ممکن و نیز با توجه به دیدار اخیر حلبوسی و خنجر، این احتمال وجود دارد که ائتلاف حلبوسی و خنجر در سال ۲۰۲۱ دوباره تکرار شود تا هر دو طرف بتوانند مانند گذشته، بیشترین سهم را در قدرت داشته باشند.
ائتلاف بعدی، ائتلاف عزم است. این ائتلاف که به رهبری مثنی السامرائی است، سومین ائتلاف قدرتمند اهل سنت است و پس از انتخابات ۲۰۲۱، متحد اصلی چارچوب هماهنگی شیعی از میان اهل سنت بود. هر چند هم اکنون می‌توان گفت متحد نخست این چارچوب، حزب تقدم است و اساسا به باور برخی ناظران، همین نزدیکی به چارچوب هماهنگی، باعث بازگشت حلبوسی به عرصه انتخابات بنابر یک حکم قضایی جدید شده است. به طور کلی، ائتلاف عزم تلاش خواهد کرد در استان‌های صلاح‌الدین و الانبار نتایج خوبی را کسب کند. این ائتلاف در انتخابات شوراهای استانی تنها ۷ کرسی را به دست آورد. در این میان، ائتلاف حسم به رهبری ثابت العباسی، وزیر دفاع در دولت سودانی، هم ممکن است به این ائتلاف بپیوندد. باید در نظر داشت که ائتلاف حسم در استان نینوا و با توجه به اینکه رهبر این ائتلاف نیز اهل همین استان است، دارای نفوذ است.
در نهایت، می‌توان گفت به غیر از حزب تقدم، هدف مشترک و اولیه همه احزاب، پایان دادن به سیطره حزب تقدم بر بیت سنی است. با توجه به اختلافات حزب تقدم و نیز تلاش این احزاب، احتمال تحقق این امر وجود دارد و ممکن است حزب تقدم نتواند مانند گذشته بالای ۳۰ کرسی را کسب کند. اما اختلافات موجود میان این جریان‌های رقیب حزب تقدم و احتمال اتحاد میان برخی از آن‌ها و این حزب، باعث می‌شود تحقق این هدف با هاله‌ای از ابهام روبرو باشد.
تحلیل وضعیت انتخاباتی اهل سنت از منظر بعد خارجی
مسائلی مانند طوفان الاقصی و جنگ ۱۲ روزه اخیر و آسیب‌های وارد شده به ایران و محور مقاومت و در کنار آن‌ها به قدرت رسیدن جولانی در سوریه، این انگیزه را به اهل سنت داده است که این بار می‌توان وزن بیشتری در معادلات قدرت داشت و بیت سنی در تعیین چارچوب دولت و مجلس مؤثرتر عمل کند. در نتیجه این‌ها و انگیزه پیش آمده در رابطه با اتفاقات رخ داده، پیش‌بینی مشارکتی قابل توجه یا حتی گسترده در میان اهل سنت و در مقایسه با میزان مشارکت شیعیان وجود داشته باشد. این امر ممکن است خود را به طور چشمگیری در بغداد، که استانی دارای تنوع مذهبی است، نشان دهد.
اما از نظر نفوذ محورهای منطقه‌ای، نفوذ محدود ایران و محور مقاومت در میان اهل سنت ممکن است بیش از پیش کاهش یابد. رقابت اصلی بین محور امارات، که احتمالا از حلبوسی حمایت کند، و محور قطر و ترکیه، که از رقیبان حلبوسی، به ویژه ائتلاف‌های عزم و سیاده، حمایت خواهند کرد، در جریان خواهد بود. در نتیجه، پیروزی هر کدام از این جریان‌ها، می‌تواند تا حدودی بر میزان نفوذ ائتلاف‌های منطقه‌ای اثرگذار باشد.
مطالعات عراق
