چالش‌ها و خطرات آینده متوجه عراق: تهدیدات داخلی و خارجی
مطالعات عراق
مقدمه
عراق به‌عنوان کشوری با موقعیت استراتژیک در خاورمیانه، همواره در معرض تهدیدات مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی قرار داشته است. با وجود بهبود نسبی وضعیت امنیتی پس از شکست داعش، این کشور همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است که در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند ثبات و آینده آن را با خطر مواجه کند. این مقاله به بررسی مهم‌ترین تهدیدات پیش‌روی عراق در سال‌های آینده می‌پردازد.
-
تهدیدات امنیتی و تروریسم
الف) بازگشت احتمالی گروه‌های تروریستی
– با وجود شکست داعش در سال 2017، برخی از سلول‌های باقی‌مانده این گروه همچنان در مناطق غربی عراق فعال هستند.
– ضعف دولت مرکزی در کنترل کامل مناطق دورافتاده، زمینه را برای احیای فعالیت‌های تروریستی فراهم می‌کند.
– افزایش ناامنی در سوریه و احتمال نفوذ تروریست‌ها از مرزهای غربی عراق یک تهدید دائمی است. 
ب) تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی
– اختلافات تاریخی بین شیعیان و سنی‌ها و همچنین تنش‌های قومیتی (به‌ویژه در مناطق کردنشین) می‌تواند به درگیری‌های داخلی دامن بزند.
– دخالت گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به احزاب مختلف در سیاست، امنیت داخلی را تضعیف می‌کند.
-
چالش‌های سیاسی و حکومتی
الف) ضعف دولت مرکزی و فساد اداری
– سیستم سیاسی عراق بر اساس سهمیه‌بندی فرقه‌ای (سیستم محاصره) اداره می‌شود که منجر به ناکارآمدی و فساد گسترده شده است.
– ناتوانی در تشکیل دولت‌های پایدار و تغییرات مکرر نخست‌وزیران، ثبات سیاسی را تهدید می‌کند.
ب) دخالت قدرت‌های خارجی
– نفوذ ایران، آمریکا، ترکیه و عربستان در امور داخلی عراق، حاکمیت ملی این کشور را تضعیف می‌کند. 
– حضور نظامی آمریکا و تنش‌های احتمالی با گروه‌های مقاومت وابسته به ایران، خطر درگیری‌های نیابتی را افزایش می‌دهد.
-
بحران‌های اقتصادی و اجتماعی
الف) وابستگی به نفت و اقتصاد تک‌محوری
– حدود 90% درآمد دولت عراق از فروش نفت تأمین می‌شود که آن را در برابر نوسانات قیمت نفت آسیب‌پذیر می‌کند.
– عدم توسعه بخش‌های دیگر اقتصادی مانند کشاورزی و صنعت، باعث بیکاری گسترده و فقر شده است.
ب) کمبود خدمات عمومی و اعتراضات مردمی
– قطع برق، کمبود آب آشامیدنی، بیکاری و فساد مالی، بارها باعث اعتراضات گسترده در عراق شده است.
– در صورت تداوم این مشکلات، احتمال افزایش ناآرامی‌های اجتماعی و حتی شورش‌های مسلحانه وجود دارد.
-
تهدیدات زیست‌محیطی
الف) بحران آب و خشکسالی
– کاهش شدید دبی رودخانه‌های دجله و فرات به دلیل ساخت سدها در ترکیه و ایران، کشاورزی و زندگی میلیون‌ها عراقی را تهدید می‌کند.
– بیابان‌زایی و کاهش زمین‌های کشاورزی، امنیت غذایی عراق را با خطر مواجه کرده است.
ب) آلودگی و تخریب محیط زیست
– جنگ‌های متعدد و فعالیت‌های صنعتی کنترل‌نشده، باعث آلودگی شدید آب و خاک شده است.
– عدم مدیریت پسماند و فاضلاب، سلامت عمومی را به خطر انداخته است.
-
خطرات ناشی از تحولات منطقه‌ای
– تشدید تنش‌ها بین ایران و اسرائیل و احتمال درگیری در خاک عراق.
– افزایش تنش‌های مرزی با کردستان عراق و مداخلات ترکیه در شمال این کشور.
– تأثیرپذیری از بحران‌های لبنان، سوریه و یمن بر ثبات داخلی عراق.
راهکارهای مقابله با تهدیدات آینده
-
تقویت نهادهای امنیتی و مبارزه با تروریسم:
– آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی عراقی برای مقابله با تهدیدات داخلی و مرزی.
– همکاری منطقه‌ای برای جلوگیری از نفوذ گروه‌های تروریستی.
-
اصلاحات سیاسی و
مبارزه با فساد:
– تغییر سیستم محاصره و تقویت نهادهای نظارتی.
– کاهش نفوذ خارجی و تقویت حاکمیت ملی.
-
تنوع بخشیدن به اقتصاد:
– سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی مانند کشاورزی، صنعت و گردشگری.
– ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و کاهش بیکاری.
-
مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی:
– مذاکره با ترکیه و ایران برای تقسیم عادلانه آب رودخانه‌ها.
– سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تصفیه آب و انرژی‌های تجدیدپذیر.
نتیجه‌گیری
عراق با ترکیبی از تهدیدات امنیتی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی روبه‌رو است که در صورت بی‌توجهی
می‌تواند آینده این کشور را به مخاطره بیندازد. برای جلوگیری از فروپاشی بیشتر، نیاز به اصلاحات ساختاری، کاهش وابستگی به نفت، تقویت حاکمیت قانون و همکاری‌های منطقه‌ای است. تنها با مدیریت هوشمندانه این چالش‌ها می‌توان از تبدیل شدن عراق به میدان نبرد قدرت‌های خارجی و گروه‌های افراطی جلوگیری کرد.
