اهداف مقتدی صدر از تأسیس جریان ملی شیعی
در تاریخ 9 آوریل مقتدی صدر یکی از پیروان جریان خود به نام عماد الاسدی را از این جریان بیرون راند (منبع). اگرچه اقدام مقتدی صدر بی سابقه نبوده است اما چیزی که باعث جلب توجه افکار عمومی در عراق شد استفاده وی از عنوان “التیار الوطنی الشیعی” برای اولین بار به‌جای “التیار الصدری” بود. البته پیش از این در سال‌های مختلف در 21 سال گذشته از نظام سیاسی فعلی عراق جریان تحت رهبری مقتدی صدر با عناوین مختلف مانند سائرون، الاحرار و الکتله الصدریه در انتخابات شرکت کرده بود اما همه این عناوین صرفاً عناوین فراکسیون‌های تحت نظر جریان صدر بودند اما این اقدام اخیر صرفاً یک نام برای یک فراکسیون نیست بلکه به نظر می‌رسد حاکی از تغییر در راهبردها باشد.
به همین خاطر در این یادداشت ابتدا به بررسی اهداف این تغییر نام خواهیم پرداخت و سپس به چالش‌های پیش روی آن اشاره خواهیم کرد و در نهایت جمع بندی نهایی را ارائه خواهیم داد.
اهداف مقتدی صدر از این اقدام
برای بررسی این موضوع باید اندکی به عقب بازگشت. در انتخابات 2021 مقتدی صدر با 73 کرسی توانست قاطعانه در میان جریان‌های سیاسی شیعی اول شود (منبع). پس از آن وی تلاش کرد خود را رهبر واحد شیعیان نشان دهد و در همین راستا به‌عنوان تنها فراکسیون شیعی با حزب دموکرات و ائتلاف السیاده ائتلاف “انقاذ وطن” را تشکیل دادند که حدود 170 نماینده داشت (منبع). با این حال تمامی این اقدامات در نهایت نتوانست هدف مقتدی صدر برای تشکیل یک دولت صدری را محقق کند و در نهایت با کناره گیری از سیاست در آگوست 2022 عملاً همین اندک داشته 73 نماینده را هم از دست داد.
اما اقدامات مقتدی صدر در راستای تأکید بر گفتمان ملی گرایی فقط در اینجا به بن بست برخورد نکرد بلکه یک چالش جدید را برای وی فراهم کرد. به باور کارشناسان تأکید بیش از حد بر ملی گرایی این فرصت را به چارچوب هماهنگی داد که جریان صدر را به جریانی ضد شیعی و یا حداقل جریانی خارج از تشیع نشان داده و آن را به انزوا بکشانند. در همین راستا به نظر می‌رسد تلاش‌های اخیر مقتدی صدر برای حضور در بیت آیت الله سیستانی (منبع) و دستور انحلال موکب آل صدر (منبع) و درخواست از پیروان این جریان برای اختلاط با بقیه موکب‌های شیعی بیشتر برای تأکید بر هویت شیعی جریان صدر در مقابل هجمه‌های چارچوب هماهنگی شیعی از نظر رسانه‌ای به آن بوده است.
در نتیجه تغییر نام این جریان به جریان ملی شیعی صرفاً دارای فاز هجومی و برای غیر ملی نشان دادن چارچوب هماهنگی شیعی رقیب این جریان نیست بلکه دارای فاز دفاعی هم می‌باشد و در این راستا مقتدی صدر تلاش دارد نشان دهد جریانش از دل جامعه شیعی و بخشی از بافت اجتماعی و مذهبی آن است.
اما هدف دیگر مقتدی صدر از این اقدام هموار سازی راه برای بازگشت به سیاست است و در این راستا مقتدی صدر نیاز به جذب قشر خاکستری شیعی و قشر سکولار را دارد. برای جذب این دو دسته به‌صورت راهبردی و نه صرفاً انتخاباتی به نظر می‌رسد مقتدی صدر نیاز دارد ذهنیت مرید و مرادی و بسته بودن را از جریان خود را از بین ببرد و به همین علت چنین نامی را برای آن برگزیده‌است. اهمیت این تلاش‌ها را می‌توان در هدف مقتدی صدر از تشکیل دولتی صدری در سال 2021 متوجه شد؛ به باور ناظران هدف وی در آن سال زمینه چینی برای رهبری واحد جریان تشیع در عراق بوده است اما از آنجا که این زمینه چینی از این راهکار محقق نشد، با چند قدم عقب کشیدن به نظر می‌آید مقتدی صدر این بار با نگرش کثرت گرایی و تأکید بر ملی گرایی و مذهب گرایی هر دو با هم تلاش دارد دوباره این هدف را محقق کند.
چالش‌های مقتدی صدر در این راه
به نظر می‌رسد مقتدی صدر در این راه 2 چالش مهم داشته‌باشد:
1-اولین چالش مربوط به جذب جوانان تشرینی است زیرا با توجه به تجربه نمایندگان مستقل در مجلس فعلی تشرینی ها به‌تنهایی توانایی کنش سیاسی را ندارند و جریان صدر هم برای تکمیل پازل قدرت خود در هر انتخاباتی به حضور آنان در کنار خود نیاز دارد و باید فراموش نکرد اگر اکثریت نمایندگان مستقل تشرینی در مجلس فعلی با ائتلاف انقاذ وطن همراه می‌شدند چه‌بسا ری بر بارزانی می‌توانست 3/2 آرا را کسب کند. پیش از این جریان صدر با همین عناوین ملی گرایی با این جریان متحد شد اما نتایج این اتحاد منفی بود.
2-چالش بعدی مرتبط با چگونگی بازگشت به سیاست می‌باشد زیرا باید توجه داشت خروج مقتدی صدر از سیاست به‌معنای انتخاباتی‌اش و بازگشت به آن بدون هیچ دستاوردی عملاً به‌معنای غیرقابل توجیه بودن و اشتباه بودن راهبرد وی برای اجبار به استعفای نمایندگان فراکسیون صدری ها در ژوئن 2022 خواهد بود.
جمع بندی نهایی
در پایان باید گفت به‌طور کل طرح مقتدی صدر در فضای جامعه سیاسی طرح جدیدی نیست و پیش از آن سید عمار الحکیم طرح “الوطنیه الشیعیه” را ارائه داده‌بود (منبع) اما این طرح نتوانست به‌طور گسترده قشر خاکستری و تشرینی ها را با ائتلاف تحت رهبری وی همراه کند و به همین دلیل اکنون باید دید از نظر همراهی اقشار خارج از جریان صدر مقتدی صدر موفق خواهد شد یا مانند سید عمار الحکیم ناکام خواهد ماند؟
شهاب نورانی فر
