مزار دو برادر: سید رضی و سید مرتضی
سید رضی و سید مرتضی علم الهدی دو برادر اندیشمند و دو تن از بزرگان شیعه در قرون چهارم و پنجم هجری هستند که به‌تنهایی صاحب سهم بزرگی از تعالی مکتب شیعه و فقه جعفری می‌باشند. تدوین و گردآوری خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان گهربار امیر المؤمنین علی (ع) در قالب نهج البلاغه توسط سید رضی به‌تنهایی بس است تا سهم این دو برادر را در مکتب شیعه جعفری متوجه شویم. در این تحقیق زندگی، مدارج علمی و تحصیلات، تألیفات و آثار این دو برادر مورد بررسی قرار گرفته است. این نوشته قصد دارد تا به معرفی این دو عالم بزرگوار و مزارشان در عراق بپردازد.
سید مرتضی
ابوالقاسم علی بن ابواحمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (ع)، مشهور به سیدمرتضی یا شریف مرتضی، برادر بزرگ‌تر سیدرضی و از علمای مشهور شیعه است. سیدمرتضی در سال 355 ه. ق، به دنیا آمد. وی بزرگ‌ترین عالم شیعه در زمان خود به‌شمار می‌آید که در فنون و رشته‌های دینی زمان خود به‌ویژه اصول فقه و کلام، صاحب‌نظر بوده است و تعدادی از علما و فقهای بزرگ شیعه در آن زمان نیز در محضر سیدمرتضی، درس‌خوانده‌اند.
براساس منابع تاریخی معتبر، سیدمرتضی در روز یکشنبه، 25 ربیع‌الاول سال 436 ه. ق، در بغداد درگذشت و در خانه‌اش، به خاک سپرده شد.
مزار و مدفن
مزار سیدمرتضی، بارگاهی است منسوب به سیّدمرتضی در شهر کاظمین عراق، که در بیرون از صحن مطهر و در جهت جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد. این مرقد ظاهراً همان محل اولیه دفن ایشان قبل از انتقال جسد به کربلا بوده که دارای گنبد و بارگاهی است. البته ادعای انتقال پیکر سیدمرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست.
بنابر نقل نجاشی سیدمرتضی در سال ۴۳۶ ق درگذشت. پسرش بر او نماز خواند و در خانه خودش در محله کرخ بغداد (کاظمین) دفن شد. در برخی از منابع آمده است که جسد سیدمرتضی و برادرش سیدرضی مدتی پس از دفن در کرخ بغداد، به کربلا منتقل شده و در حرم امام‌حسین (ع) به خاک سپرده شده‌است. ابن‌میثم بحرانی از علمای قرن هفتم نیز محل دفن دو برادر را در نزدیکی قبر امام‌حسین (ع) دانسته‌است.
امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سید مرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود.
ادعای وجود قبر در حرم امام‌حسین
اما ابن‌عنبه، نسب‌شناس مشهور، همان‌گونه که درباره سیدرضی ادعا نموده، درباره سیدمرتضی نیز گفته است که تابوت او پس از دفن اولیه در بغداد، به حرم امام‌حسین (ع) انتقال یافت و نزد پدر و برادرش به خاک سپرده شد و قبور آنان، آشکار و معروف بوده است. اما هیچ توضیحی نداده است که چگونه و در چه زمانی، این اتفاق رخ داده است. با این حال، قول ابن‌عنبه به سایر منابع شیعه راه یافته و مورد پذیرش علما و نویسندگان شیعه در قرون اخیر، واقع شده‌است.
اما ادعای انتقال جنازه سید مرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست. با این حال، امروزه قبر و زیارتگاهی منسوب به وی، نزدیک آستان کاظمین (ع) و در فاصله کمی از زیارتگاه منسوب به سیدرضی وجود دارد.
برخی وجود این دو زیارتگاه را چنین توجیه کرده‌اند که محل دفن اولیه سیدرضی و مرتضی، در بغداد بوده است. اما همان‌گونه که بیان شد، با توجه به تصریح منابع تاریخی کهن و معتبر مبنی بر دفن هر یک از سیدرضی و مرتضی در خانه آنها، این ادعا را نیز نمی‌توان پذیرفت.
سیدجعفر اعرجی (متوفای 1332 ه. ق) و محمدحسن آل‌یاسین معتقدند قبری که امروزه مردم، به‌عنوان قبر سیدمرتضی علم‌الهدی بیرون آستان کاظمین (ع) زیارت می‌کنند، در واقع قبر ابراهیمِ مرتضی، فرزند امام موسی کاظم (ع) است.
سید رضی
ابوالحسن محمد بن ابواحمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (ع)، مشهور به سیدرضی یا شریف رضی، برادر کوچک‌تر سیدمرتضی و از علمای مشهور شیعه و گردآورنده کتاب شریف نهج‌البلاغه است. پدر وی، ابواحمد حسین بن موسی، نقیب سادات در زمان خود بود و مادر وی نیز بانویی از سادات علوی، از نوادگان حسن بن علی، ملقب به الناصر للحق (از امرای دولت علویان طبرستان) بود.
وی در بغداد به دنیا آمده و دوران حیاتش مصادف با حاکمیت آل‌بویه در بغداد بود.
شهرت خود را در جهان تشیع، بیشتر از هر چیز وام‌دار تدوین کتاب شریف نهج‌البلاغه است.
سیدرضی در شعر، ادب و نثر عربی، به‌ویژه علم بلاغت، تسلط داشته و افزون بر دیوان شعر و نهج‌البلاغه، از وی در زمینه علم بلاغت و برخی از دیگر علوم زمانه وی، آثار و تالیفاتی به‌جا مانده است از جمله تلخیص البیان فی مجازات القرآن، مجازات الآثار النبویه، حقایق التاویل فی متشابه التنزیل، خصائص الائمه (ع)، تعلیق خلاف الفقهاء، تعلیقة فی الایضاح، الزیادات فی شعر ابی‌تمّام، الزیادات فی شعر ابن الحجاج، مختار شعر ابی‌اسحاق الصابّی و کتاب ما دار بینه و بین ابی‌اسحاق.
سیدرضی در سن 47 سالگی، در روز یکشنبه، ششم محرم سال 406 ه. ق، از دنیا رفت و او را در خانه خود، نزدیک مسجد انباریین در محله کرخ بغداد، به خاک سپردند. گویند سیدمرتضی که طاقت دیدن جنازه برادر و به خاک سپردنش را نداشت، به حرم کاظمین رفت و فخرالملک، وزیر بهاءالدوله دیلمی، بر وی نماز گزارد.
مرقد و مزار
مزار سیدرضی، زیارتگاهی است منسوب به سیدرضی، که در نزدیکی آستان کاظمین، در شهر کاظمین عراق قرار دارد.
سیدرضی برادر کوچک‌تر سیدمرتضی که نسب‌اش به امام کاظم (ع) می‌رسد و از علمای مشهور شیعه و گردآورنده کتاب شریف نهج‌البلاغه است.
درباره محل دفن وی اختلاف است ولی امروزه مزاری در نزدیکی آستان کاظمین به وی منسوب است که برخی قرائن آن را تایید می‌کند.
به هر حال، امروزه زیارتگاهی منسوب به سیدرضی، نزدیک آستان کاظمین وجود دارد که با محلی که مورخان،
به‌عنوان خانه و محل دفن سیدرضی در محله کرخ بغداد، مشخص کرده‌اند، قابل انطباق نیست؛ زیرا محله کرخ، در جنوب بغداد قرار داشته و مقابر قریش (آستان کاظمین امروزی)، در شمال بغداد واقع بوده است. اما دلیل مهم‌تر بر این مسئله، قول ابن‌خلکان در و فیات الاعیان است که پس از بیان دفن سیدرضی در خانه‌اش در کرخ بغداد، نوشته است که این خانه ویران شد و قبر سیدرضی در آن، از بین رفت. این سخن در تضاد با ادعای ابن عنبه است؛ ابن‌عنبه، نسب‌شناس مشهور، ادعا کرده است که تابوت سیدرضی بعداً به حرم امام‌حسین (ع) انتقال یافت و نزد پدرش، به خاک سپرده شد و در زمان وی، قبرش آشکار و معروف بوده است. اما او هیچ توضیحی نداده است که چگونه و در چه زمانی، تابوت قبر سیدرضی به کربلا انتقال یافته‌است. با این حال، قول ابن‌عنبه به سایر منابع شیعه راه یافته و بیشتر علما و نویسندگان شیعه در قرون اخیر، آن را قبول کرده‌اند.
