انقلاب عِشرین در عراق علیه اشغال بریتانیا
سال هجری: ۱۳۳۸ | ماه قمری: شوال | سال میلادی: ۱۹۲۰
جزئیات واقعه:
پس از پایان جنگ جهانی اول، عراق تحت قیمومیت بریتانیا قرار گرفت. انگلیسی‌ها فساد را آشکارا رواج دادند؛ از نوشیدن علنی مشروبات الکلی و بی‌بندوباری جنسی و اختلاط زن و مرد گرفته تا راه رفتن بی‌حیای زنان در خیابان‌ها. آنان همچنین با نگاهی استعلایی، مدعی بودند که آمده‌اند تا سطح زندگی مردم عراق را بالا ببرند و آن‌ها را به سوی استقلال رهنمون سازند. اما مردم عراق ــ به‌جز یهودیان و مسیحیانی که اصرار داشتند تحت حمایت بریتانیا باقی بمانند ــ با دیدهٔ تحقیر، تنفر و میل به انتقام به اشغالگران انگلیسی می‌نگریستند.
در مناطق مختلف، عملیات پراکنده‌ای علیه اشغالگران رخ داد. از جمله در نجف که فرمانده نیروهای انگلیسی، مارشال، کشته شد؛ در اقلیم زاخو در شمال، سروان بعسن که کوشید مسیحیان را بر مسلمانان مقدم دارد، به قتل رسید؛ و همچنین حاکم انگلیسی در العمادیه نیز کشته شد. این‌گونه عملیات، به‌ویژه در میان عشایر شمال (کردستان) و جنوب (لواء المنتفق)، تکرار می‌شد.
در برخی مراسم، خطابه‌ها و اشعار حماسی ایراد می‌شد که آتش انقلاب را برمی‌افروخت. دل‌های مردم عراق از ظلم و اشغال می‌جوشید، تا این‌که انقلاب بیستِ عِشرین با بازداشت شیخ شعلان ابو الجون، رئیس قبایل بنی حجیم، شعله‌ور شد. قبیلهٔ او به مقر حکومت حمله کرد و شیخ شعلان را آزاد ساخت. این حادثه جرقهٔ آغاز انقلاب عراق بود.
انقلاب سه مرحله داشت:
- مرحلهٔ نخست: وقایعی که زمینه‌ساز انقلاب شدند، مانند رخدادهایی در بغداد، کربلا، دیرالزور، تلعفر و موصل.
- مرحلهٔ دوم: آغاز انقلاب مسلحانه از شهر رُمَیثه در ۳۰ ژوئن ۱۹۲۰ که به سراسر منطقهٔ فرات وسطی گسترش یافت.
- مرحلهٔ سوم: گسترش انقلاب به دیگر مناطق مانند دیالی، الغراف و…
فرات وسطی ستون فقرات انقلاب بیستِ عِشرین به‌شمار می‌آید؛ چراکه بزرگ‌ترین پیروزی‌ها در این منطقه حاصل شد، بیشترین فداکاری‌های مالی و جانی صورت گرفت و مقاومت حدود سه ماه ادامه یافت. پس از آن، انقلابیون قدرت‌های محلی تشکیل دادند و انقلاب به شهرهایی چون بعقوبه، دیالی، اربیل، کرکوک و خانقین گسترش یافت، اما انگلیسی‌ها توانستند با اعزام نیروهای جدید، این انقلاب را در مدت کوتاهی سرکوب کنند.
انقلابیون به کوفه یورش بردند، روستای کفل را تصرف کردند، ۱۸۰ نفر از استعمارگران را کشتند و ۱۶۰ نفر را اسیر کردند. همچنین به تجهیزات نظامی دست یافتند و کشتی انگلیسی «فِلای» را در شط کوفه غرق کردند. قبایل همچنین بر شهرهای مسیب، کربلا، نجف و سد هندیه مسلط شدند.
نکتهٔ مهم آن است که این انقلاب، سراسر عراق را در بر گرفت و شیعه و سنی در کنار یکدیگر در آن مشارکت داشتند. با رسیدن نیروهای کمکی انگلستان به عراق، شمار نظامیان اشغالگر به ۱۳۳ هزار نفر رسید و آن‌ها توانستند شهرها را یکی‌یکی بازپس گیرند و سرانجام انقلاب را سرکوب کنند. پس از سه ماه، عفو عمومی اعلام شد.
