گزارشی جامع از اوضاع کردهای فیلی در عراق پس از صدام
منبع: صوت العراق
برگردان: مطالعات عراق
مشاور امور کوردهای فیلی در مجلس نمایندگان عراق، فؤاد علی اکبر، روز جمعه از لزوم حرکت به سوی دو جهت برای احقاق حقوق قربانیان کوردهای فیلی خبر داد:
جهت اول فشار به دولت عراق برای پیگیری و توجه بیشتر به پرونده‌های آنهاست، به‌علاوه ارائه شکایت به مقامات عراقی علیه آمران حزب بعث که اخیراً دستگیر شده و به ارتکاب جنایات علیه کوردهای فیلی اعتراف کرده‌اند. جهت دوم، تحرک در سطح بین‌المللی و ارائه شکایت در ژنو و لاهه و درخواست کمک‌های بین‌المللی برای جستجوی گورهای دسته‌جمعی کوردهای فیلی است.
اکبر گفت: “مفقودان کوردهای فیلی حدود ۲۲ هزار نفر طبق آخرین آمار هستند، اما با وجود گذشت ۲۲ سال از سقوط رژیم سابق، از بقایای آنها اثری یافت نشده و تلاش‌های زیادی با وزارت حقوق بشر در آن زمان و همچنین با کمیسیون حقوق بشر صورت گرفته، اما به نتیجه‌ای نرسیده است.”
وی افزود، که “پس از دستگیری تعدادی از جنایتکاران رژیم سابق که نقش بزرگی علیه ملت مرتکب شده بودند، از جمله افرادی که در جنایات علیه کوردهای فیلی دخالت داشتند، علیه آنها شکایتی مطرح شده است.”
و مشاور امور کوردهای فیلی بر این باور است که “دولت عراق در امور کوردهای فیلی کمی قصور دارد، زیرا پیگیری جدی برای این موارد وجود ندارد، بنابراین ما بر آن شدیم تا نوعی فشار بر دولت ایجاد کنیم و تنها به ارائه شکایت به مقامات عراقی اکتفا نکنیم، و شکایتی نیز در ژنو و لاهه در این زمینه ارائه شده است.”
وی توضیح داد، که “امکانات دولت در جستجوی قبرهای جمعی به‌طور کلی ضعیف است، زیرا تحقیق نیاز به دستگاه‌های پیشرفته (دی ان ای) دارد، و آنچه در بخش قبرهای جمعی بنیاد شهید وجود دارد، امکانات محدودی دارد، از این‌رو به تلاش بین‌المللی برای جستجوی شهیدان و بقایای آنها و مقایسه (دی ان ای) قبرهای کشف شده با خانواده‌ها و بستگانشان نیاز است.”
مسئول امنیتی در تاریخ 1 فوریه، جزئیات اعترافات “گروه پنج نفره” از پیروان رژیم پیشین و جنایات آنها علیه کوردهای فیلی را فاش کرد و گفت چگونه آنها را تعقیب و بدون هیچگونه دستور قضائی بازداشت می‌کردند و سپس آنها را می‌کشتند و در مکان‌های ناشناس دفن می‌کردند، این اقدامات در بازه زمانی بین دهه 1970 تا 1990 میلادی انجام می‌شد.
این مسئول امنیتی افزود: “پرونده کوردهای فیلی تحت مسئولیت (لواء خیرالله حمادی) بود که در سمت شمال عراق سمت‌های مدیریتی امنیت را بر عهده داشت و به (دراکولا البعث) معروف بود. او تعدادی از کوردهای فیلی را مورد آزار و اذیت و قتل قرار داده و پس از مسئولیت به عنوان مدیر امنیت بغداد در مناطق کرخ و رسافه، از ادامه نسل‌کشی آنها دست برنداشت و به تعقیب و بازداشت آنها بدون هیچگونه سند قانونی ادامه داد و سپس آنها را مورد شکنجه و قتل قرار داده و در مکان‌های ناشناس دفن می‌کرد.”
وی همچنین فاش کرد که “قربانیان از کوردهای برازنجی در اواخر سال 1984 بودند، به‌علاوه شکنجه زندانیان کورد فیلی به اتهام تحریک علیه رژیم در سال 1974، و همچنین مهاجرت اجباری کوردهای فیلی و مصادره اموال آنها در دهه 1980 اتفاق افتاده است.”
سازمان امنیت ملی در تاریخ 31 ژانویه 2025 اعلام کرد که “5 نفر از خطرناک‌ترین جنایتکاران از پیروان رژیم سابق و قاتلان شهید صدر و خواهرش و هزاران عراقی دستگیر شدند و عملیات دستگیری بر اساس قوانین ممنوعیت حزب بعث و با هماهنگی عالی سطح با تمام نهادهای مرتبط و دستگاه قضائی انجام شد.”
وی افزود: “متهم اول، سعدون صبری جمیل القیسی با درجه لواء است و به وضوح اعتراف کرده که حکم اعدام را با سلاح شخصی خود علیه مرجع دینی محمد باقر صدر و خواهرش اجرا کرده و اعدام‌های جمعی مخالفان را به اتهام پیوستن به حزب دعوت اسلامی انجام داده و همچنین 8 شهروند را اعدام و در قبرهای جمعی در فلوجه و پل دیاله دفن کرده و دو نفر از جوانان آل حکیم را اعدام و یکی از مخالفان از نواحی ناصریه را کشته است.”
وی اضافه کرد: “متهم دوم، هيثم عبدالعزیز فائق، با درجه سرتیپ دوم است و از جنایات او نظارت بر اجرای اعدام مرجع دینی محمد باقر صدر و خواهرش و اعدام گروهی از اعضای حزب دعوت اسلامی است.”
متهم سوم، خیرالله حمادی با درجه لواء، از ابرز جنایات او رهبری حملات بازداشت و شکنجه علیه ساکنان قضاء بلد به بهانه پیوستگی سیاسی و مشارکت در عملیات اعدام و دفن آنها است، همچنین نظارت بر سرکوب شهروندان کورد فیلی در بغداد و صدور و اجرای تصمیمات به مهاجرت اجباری خانواده‌های مخالفان در بلد به (نقرة السلمان) و درگیر شدن در جنایات قطع دست‌ها در کرکوک و انجام بسیاری از دستگیری‌ها و اعدام‌ها علیه مخالفان در بغداد بوده است.
وی اشاره کرد که “متهم چهارم، شاكر طه یحیی، با درجه لواء، از بارزترین جنایات او مشارکت در اعدام زندانیان کورد در سال 1984 در بغداد و جلوگیری از برگزاری مجالس عزای به مناسبت ترور مرجع دینی محمد محمد صادق صدر و مشارکت در قتل شهروند مخالف سليمان برينجی است.”
وی بیانیه خود را با این جمله خاتمه داد: “متهم پنجم نعمة محمد سهيل صالح است که با درجه لواء بوده و از بارزترین جنایات او رهبری حملات بازداشت و شکنجه‌ای است که بیش از 40 دانشجوی دانشگاه سلیمانیه و دانشگاه‌های دیگر را هدف قرار داده و همچنین پیگیری مداوم اعضای احزاب اسلامی بوده است.”
مدیر دایره قانونی و رئیس کمیته امور کوردهای فیلی در مؤسسه شهدا، طارق المندلاوی، در تاریخ 6 فوریه اعلام کرد که شروع به تکمیل مراحل مربوط به مفقودین از این قشر کرده‌اند که تعداد آنها به 22 هزار نفر می‌رسد.
المندلاوی در سخنانی گفت که “این مؤسسه به دفتر رئیس شورای وزیران در مورد پرونده شهیدان مفقود شده از کوردهای فیلی نامه‌نگاری کرده و دفتر نیز به نوبه خود با دیوان عالی کشور مکاتبه کرده است که منجر به تشکیل یک دادگاه تخصصی برای بررسی سرنوشت آنان شده است، به ویژه اینکه اکثر آنها هنوز در ثبت‌های نفوس به عنوان افراد زنده ثبت شده‌اند.”
المندلاوی افزود که “مؤسسه تلاش کرده است تا روند تسریع در فرآیندهای اداری و صدور اسناد فوت از طریق دادگاه تخصصی انجام شود، که دادگاه احوال شخصی به پرونده‌های آنها رسیدگی کرده و آنها را شهید اعلام کرده و مشمول احکام قانون مؤسسه شهدا شماره 2 سال 2016 گردانده است.”
وی اشاره کرد که “تعداد پرونده‌هایی که برای آنها اسناد فوت صادر شده است تا به حال به 70 پرونده رسیده است.”
وی گفت: “از خانواده‌های شهیدان مفقود و غیاب دعوت می‌کنیم تا به دایره قانونی، کمیته امور کوردهای فیلی در مؤسسه شهدا مراجعه کنند تا مراحل مربوط به پرونده‌های خود را تکمیل کنند.”
المندلاوی در ادامه گفت: “آمارها تأیید می‌کند که 22 هزار شهید از مفقودین وجود دارد، زیرا بیشتر آنها در زندان‌های نقرة السلمان، زندان شماره یک، زندان شعبه پنجم، ابوغریب و سایر زندان‌ها نگهداری می‌شدند.” وی توضیح داد که “این شهیدان در قبرهای جمعی دفن شده‌اند، اما هنوز هم در ثبت‌های نفوس به عنوان افراد زنده ثبت شده‌اند.”
با وجود سقوط رژیم قبلی، اما کوردهای فیلی حقوق کامل خود را بر اساس شواهد موجود که نشان می‌دهد اکثر افرادی که به عراق بازگشته‌اند با مشکلاتی در تقاضا برای دریافت تابعیت یا بازپس‌گیری تابعیت عراقی اصلی خود مواجه شده‌اند، هنوز به دست نیاورده‌اند.
رژیم بعث در پایان دهه 1970 و اوایل دهه 1980 کمپین بزرگی برای اخراج کوردهای فیلی اجرا کرد که شامل سلب تابعیت عراقی از آنها و مصادره اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول آنها بود. آنها همچنین در دوران ریاست جمهوری احمد حسن البکر در سال‌های 1970 و 1975 و پس از آن در رژیم صدام حسین در سال 1980 با تبعید، آوارگی، بازداشت و قتل مواجه شدند.
آمار نشان می‌دهد که نیم میلیون کورد فیلی به ایران به دلیل حملات سرکوب منتقل شدند و حداقل 15 هزار کورد فیلی، که بیشتر آنها از جوانان بودند، ناپدید شدند و هنوز اجسادشان پیدا نشده است.
تاریخ‌نگاران بر این باورند که این آوارگی به دلیل وابستگی‌های قومی و مذهبی کوردهای فیلی (کورد، شیعه) اتفاق افتاده است.
در سال 2010، دادگاه جنایی عالی حکمی درباره جنایات آوارگی و غیاب و مصادره حقوق کوردهای فیلی صادر کرد و این جنایات را از جرایم نسل‌کشی محسوب کرد.
همچنین دولت عراق در تاریخ 8 دسامبر 2010 تصمیمی اتخاذ کرد که بر اساس آن متعهد به رفع آثار منفی هدف‌گیری کوردهای فیلی شد و مجلس نمایندگان در همان سال، آوارگی و غیاب اجباری فیلی‌ها را به عنوان جنایت نسل‌کشی دانست.
