آنچه شام برای عراق در آستین دارد
علی المؤمن
مقدمه:
محققان و ناظران در این امر اتفاق نظر دارند که دگرگونی دراماتیک در سوریه، که آخرین فصل آن در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۴ به پایان رسید، امری کاملاً غیرمعمول و شگفت‌انگیز بود. این تغییر، موضوعی صرفاً داخلی نبود و به‌هیچ‌وجه تنها به سقوط یک نظام سیاسی و روی کار آمدن نظامی دیگر محدود نمی‌شد. این رویداد تأثیرات عمیقی بر منطقه غرب آسیا گذاشته و احتمالاً زمینه‌ساز تغییرات استراتژیک در کشورهای همسایه خواهد بود.
این تغییرات عمدتاً به نفع پروژه آمریکایی ـ اسرائیلی و متحد آن یعنی ترکیه خواهد بود و نه تنها به زیان محور مقاومت و محور شیعه بلکه حتی به ضرر محور عادی‌سازی (اردن، مصر، عربستان و امارات) نیز تمام خواهد شد. این دگرگونی کاملاً برنامه‌ریزی شده و توسط مثلث ایالات متحده، اسرائیل و ترکیه هدایت شده است، به طوری که این تغییرات به هیچ عنوان یک مسأله داخلی نبوده و ابزارهای مورد استفاده نیز گروه‌های مسلح افراطی و فرقه‌گرا با عقاید فرامرزی بوده‌اند.
آنچه در این بررسی مورد توجه قرار می‌گیرد، تأثیرات حاکمیت یک نظام فرقه‌ای در سوریه بر عراق است. این تأثیرات شامل پیامدهای آن بر دولت عراق، وحدت سرزمینی و حاکمیت آن، روند سیاسی، گروه‌های شیعه و سنی (عربی و کردی) و همچنین اقلیت‌های شیعه و سنی به‌طور خاص خواهد بود. در کنار آن، تهدیدها و نقشه‌های همزمان آمریکا و اسرائیل نیز بررسی خواهد شد. این تحلیل به صورت واقع‌بینانه و آینده‌نگرانه ارائه می‌شود، بر اساس معیارهای مطالعات آینده‌پژوهی علمی.
فرضیات تحلیل:
تحلیل حاضر بر ۹ فرضیه اصلی استوار است:
1. تهدید پایدار علیه دولت و شیعیان عراق:
سوریه جدید که توسط گروه‌های فرقه‌ای اداره می‌شود، تهدیدی مستمر برای دولت عراق و به ویژه شیعیان آن خواهد بود. این گروه‌ها از نظر عقیدتی و رفتاری به القاعده و داعش نزدیک هستند، هرچند به‌ظاهر از این دو سازمان جدا شده‌اند.
2. خطاب ظاهری فریبنده:
گروه‌های حاکم سوریه از تبلیغات و دیپلماسی برای پنهان کردن اهداف فرقه‌ای خود استفاده می‌کنند و ظاهری صلح‌آمیز و ملی‌گرا به خود می‌دهند، اما در واقع در انتظار تثبیت قدرت برای نمایش چهره واقعی‌شان هستند.
3. پناهگاهی برای مخالفان عراقی:
سوریه به مکانی امن برای مخالفان عراقی تبدیل خواهد شد، از تکفیری‌ها گرفته تا بعثی‌ها و قوم‌گرایان افراطی. این افراد و گروه‌ها از خاک سوریه علیه عراق فعالیت خواهند کرد.
4. درگیری‌های داخلی سوریه و تاثیر آن بر عراق:
گروه‌های مسلح سوریه، به‌ویژه طیف‌های مختلف آنها، درگیر منازعات داخلی خواهند بود، اما گروه‌های فرقه‌ای عراقی مستقر در سوریه به این منازعات کمتر توجه خواهند کرد و بر فعالیت‌های ضد عراقی خود متمرکز خواهند شد.
5. افزایش تنش‌های فرقه‌ای در عراق:
جریان‌های سنی عراق، از جمله سیاستمداران متحد شیعیان، تحت تأثیر حمایت‌های سوریه جدید، مواضع تندتر و فرقه‌ای‌تری اتخاذ خواهند کرد.
6. ائتلاف گروه‌های شیعی مخالف:
برخی گروه‌ها و شخصیت‌های شیعی مخالف جریان‌های حاکم، با گروه‌های سنی مستقر در سوریه متحد خواهند شد و تهدیدی جدی برای امنیت اجتماعی شیعیان عراق خواهند بود.
7. تأثیرات استراتژیک محدود:
تأثیرات سوریه جدید بر عراق استراتژیک نخواهد بود، اما تخریب و بی‌ثباتی مستمر را برای عراق به ارمغان خواهد آورد.
8. پیشگیری به‌عنوان عامل کلیدی:
میزان آسیب به عراق به سطح آمادگی و اقدامات پیشگیرانه دولت و گروه‌های شیعی بستگی خواهد داشت. هرچه اقدامات پیشگیرانه قوی‌تر باشد، آسیب‌ها کاهش خواهند یافت.
9. نقش آمریکا در تشدید بحران‌ها:
آمریکا به‌رغم ادعاهای مخالف، به طور غیرمستقیم از این گروه‌ها برای فشار آوردن به دولت عراق استفاده خواهد کرد. موضوعاتی مانند انحلال حشد الشعبی و کاهش نفوذ ایران از جمله محورهای فشار آمریکا خواهد بود.
جمع‌بندی:
این مقاله نشان می‌دهد که تغییرات در سوریه می‌تواند پیامدهای عمیقی بر عراق داشته باشد. با این حال، توانایی عراق برای مقابله با این تهدیدات به آمادگی داخلی و همبستگی اجتماعی بستگی دارد. همچنین روشن است که این تغییرات تحت تأثیر دخالت مستقیم بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفته و ابزاری برای تحقق اهداف آنان به شمار می‌رود.
