پس از گذشت نزدیک به 3 ماه از جنگ علیه غزه صحنه کلی در منطقه در تمامی سطوح پیچیده تر شده است و اتفاقات رخ داده پرسش های متعدد و رایجی را به طور مداوم مطرح کرده است که فقط منحصر در چارچوب آینده نوار غزه پس از جنگ یا آینده نزاع فلسطینیان و رژیم صهیونیستی نیست بلکه این موضوع از جمله مسلمات شده است که منطقه به ایجاد معادله ای جدید نزدیک شده که این معادله به زودی و در سایه وضعیت سختی متولد خواهد شد که منطقه آن را در نتیجه این جنگ سپری می کند. این معادله بخشی از آن مرتبط به آینده نظام منطقه ای در سطح سیاسی و ائتلاف های سیاسی است و بخشی دیگر با سطح امنیتی و نقشه بازیگران کشورها و گروه ها مرتبط می باشد.
به گزارش اندیشکده اردنی معهد السیاسة والمجتمع از زمان اتفاقات 7 اکتبر عراق در سه سطح رسمی و مردمی و گروه های مسلح به این اتفاقات به شکل بزرگی واکنش نشان داده است و واکنش هایش به تلاش های دیپلماتیک و سخنرانی های انجام شده توسط نمایندگان این کشور در محافل عربی و بین المللی و تظاهراتی که تعدادی از شهرهایش و نیز دانشگاه های عراق شاهد آن بودند، تقسیم شده است. در کنار آن بمباران هایی علیه پادگان هایی شده است که در آن ها نیروهای آمریکایی قرار دارند و برخی از آن ها دارای مأموریت مستشاری وابسته به ائتلاف بین المللی علیه سازمان “داعش” در مناطق و شهرهای عراق و سوریه می باشند و نیز بمباران سفارت آمریکا در بغداد هم در 8 نوامبر صورت گرفت که توسط نخست وزیر عراق این اقدام “تروریستی” توصیف شد و همه این ها با رهبری گروه های مسلح صورت گرفته است.
طبق اظهارات پنتاگون پادگان های آمریکایی با بیش از 100 حمله از زمانی رو به رو شده است که گروه های مسلح عراق تصمیم گرفتند پس از گذشت نزدیک به 10 روز از اتفاقات 7 اکتبر، پادگان های آمریکا را از طریق موشک ها و پهپادهایی به عنوان پاسخی به حمایت واشنگتن از تل آویو در جنگ علیه غزه و بمبارانی که بیمارستان المعمدانی را فرا گرفت، را هدف قرار دادند. صرف نظر از این که این حملات فقط منجر به زخمی شدن ده ها سرباز شده است که بیشتر آن ها به خدمت بازگشتند اما نیروهای آمریکایی با حمله های مکرر به پایگاه های گروه های مسلح در عراق و سوریه پاسخ دادند که منجر به کشته شدن و زخمی شدن ده ها نفر شد و این موضوع دولت محمد شیاع السودانی را در مقابل امتحانی سخت در زمینه معادله ای قرار داده است که پیشینیان وی در تعامل با آن ناکام ماندند.
رویارویی با نیروهای ما دون دولت: اختلاف در اولویت ها
چه بسا تباین یا حتی دو دستگی در اتخاذ مواضع و واکنش ها به طور کل ظاهری عجیب در سایه تعدد طرف ها و نیروهای حاکم بر سپهر سیاست عراق نباشد اما نکته قابل توجه در تنگنا قرار گرفتن دوباره دولتی به رهبری السودانی است که از سوی نیروهای چارچوب هماهنگی شیعی حمایت می شود که برخی از آن ها گروه های مسلحی دارند و این دولت در ایجاد معادله ای در تنگناست که میان منافع خارجی کشور و منافع گروه های مسلح در عراق توازن ایجاد کند زیرا پس از گذشت بیش از یک سال از رسیدن السودانی به نخست وزیری و در فضایی که خالی از هر گونه اقدام نظامی علیه نمایندگی های دیپلماتیک رسمی آمریکا یا نیروهایش در عراق بود بلکه فضا مملو از حمایت و کنترل از سوی سفیر آمریکا در بغداد النا رومانوسکی هم بود، سریال حملات و پاسخ به آن ها از سوی گروه های مسلح و طرف آمریکایی از درگاه جنگ در غزه بازگشته است.
موضع گروه های مسلح در عراق میان افرادی تقسیم شد که به بسیج رسانه ای و تبلیغاتی اکتفا کردند و افرادی که وارد حمله نظامی به پایگاه های آمریکایی شدند؛ پایگاه هایی که دربردارنده نیروهای آمریکایی بود و حملاتی که از طریق پهپادها و موشک ها و حمله به سفارت آمریکا در بغداد صورت می گرفت. شایان ذکر است گروه های مسلحی که بسیج تبلیغاتی و رسانه ای را اتخاذ کردند، بیشتر در سازوکار سیاسی حضور دارند و بخشی از ائتلاف حاکم در عراق می باشند: مانند سازمان بدر به رهبری هادی العامری و عصائب اهل حق به رهبری قیس الخزعلی. بلکه روشن بود از طریق مواضع و شرایط سخت این گروه ها برای ورود به فعالیت نظامی، آنان تمایلی به تنش در مواضع را ندارند و این موضوع با در نظر گرفتن عوامل متعدد داخلی و خاستگاه هایی بود که بیشتر از این که حاکمیتی باشد، منفعتی بوده است که برای نمونه به حفظ دستاوردهای سیاسی که از دولت فعلی کسب کردند و تثبیت پایه های حکومت در سایه نزاع با جریان های سیاسی شیعی دیگر مانند جریان صدر و بقای منافع اقتصادی می توان اشاره کرد و در کنار این امر این گروه ها نتایجی را در انتخابات شوراهای استانی در 18 دسامبر کسب کردند و تلاش دارند دولت را از سقوط بیشتر در سایه بحران دلار که عراق با آن مواجه است و نیز خود را از تحریم های آمریکایی بیشتر دور کنند و تصویر خود را بهبود ببخشند. همچنین در ابتدای بحران دعوت به برگزاری تظاهرات در مرز عراق و اردن را به عنوان خروجی و توجیهی اخلاقی در برابر هواداران خود به رغم وجود جبهه های باز دیگر در مقابل خویش مانند سوریه و جنوب لبنان یافتند.
در سویی دیگر مهم ترین گروه های مسلحی که رویارویی را انتخاب کردند، در ائتلاف حاکم یا در سازوکار سیاسی به طور شدید و مستقیم ورود ندارند و مانند کتائب حزب الله و نجبا می باشند؛ اگرچه برخی از آن ها دارای نمایندگانی در مجلس مانند کتائب حزب الله هستند اما دارای میزان فعالیتی مسلحانه در خارج از مرزهای عراق و منافع اقتصادی در این کشور می باشند اما به دنبال دستاوردهای سیاسی مانند بقیه گروه های مسلح نیستند. این دو دستگی باعث ایجاد سؤال هایی شد که فضایی تنش زا را میان گروه های مسلح درباره هویت “مقاومت” در عراق و نمایندگان واقعی آن ایجاد کرد. تا جایی که این قضیه قیس الخزعلی را وادار کرد به این موضوع اشاره داشته باشد که ضربه های گروه های مسلح به پادگان های آمریکایی و پادگان های ائتلاف بین المللی، غیر سودمند می باشد و فقط باعث تلفات جانی برای عوامل آن می شود. نکته قابل توجه چارچوب هماهنگی بود -که در آن گروه های مسلحی بودند- وارد درگیری با طرف آمریکایی نشده است و بیانیه ای را در محکومیت حمله به سفارت آمریکا صادر کرد و محاسبه عاملان حملات به هر دفتر دیپلماتیکی را خواستار شد و این حاکی از میزان اختلافات میان گروه های مسلح است.
تنگنای دوباره دولت: السودانی در مسیر پیشینیان
به رغم این که دولت به نخست وزیری السودانی توسط چارچوب هماهنگی شیعی تشکیل گردید اما با همان چالشی مواجه است که دولت های پیشین و در رأس آن ها دولت مصطفی الکاظمی در ایجاد معادله ای برای حفظ منافع گروه های مسلح و منافع خارجی عراق با آن مواجه شدند زیرا پس از این که گروه های مسلح که در لیست تحریم های آمریکا قرار دارند، یک سال تمام از حمله به پایگاه ها و مقرهای دیپلماتیک آمریکا امتناع ورزیدند و آمریکا هم در مقابل آن حمایت کامل از دولت السودانی انجام داد اما این دولت هم با همان مشکل مواجه است پس از آن که نیروهای آمریکایی با بمباران گروه های مسلح دیگر پاسخ دادند و این گروه ها هم حملاتی را به مقرهای آمریکا انجام داده بودند و این باعث شد السودانی اعلام کند دولتش به سوی پایان دادن به حضور “ائتلاف بین المللی” پیش خواهد رفت؛ صرف نظر از میزان جدیت این موضع و این که در آغاز سال 2023 اعلام کرده بود عراق به بقای نیروهای مستشاری آمریکا نیازمند است و اخیرا هم برای وزیر خازرجه آمریکا متعهد شده بود از آنان .حمایت کند
این اتفاقات دولت السودانی را بر سر دو راهی در مقابل صحنه سیاسی متشنجی قرار می دهد و امروز این دولت با خطر عدم کنترل وضعیت صحنه امنیتی و گسترش نزاع در کنار تنش در روابط خارجی عراق رو به روست زیرا السودانی تلاش داشته تا روابط خارجی عراق و به طور مشخص با آمریکا را بهبود بخشد اما امروز با خطرات متعددی مواجه است که مهم ترین آن ها تحریم بانک های عراقی خصوصا بانک های مرتبط با گروه های مسلح می باشد.
سخن پایانی
جنگ غزه باعث تأکید دوباره بر یکی از معضل های عراق شد و آن انحصار سلاح در دست دولت و وارد شدن گروه های مسلح در ضمن نهادهای رسمی به طور عملی و کنترل هر گونه فعالیت مسلح غیر رسمی است زیرا گروه های وارد شده در سازو کار سیاسی و گروه هایی که به صورت جزئی وارد آن شده اند، تا به حال نتوانسته اند رفتار دولت مردانه داشته باشند و گروه های موجود در دولت هم ممکن است در هر لحظه رفتارشان در صورت به خطر افتادن دستاوردهایشان تغییر یابد.
