چالش صادرات گاز و اقدامات دولت عراق برای حل آن
در سال‌های گذشته همیشه یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت‌های عراقی موضوع تأمین گاز بوده است. این مشکل همیشه خود را در فصل تابستان بیش از هر زمان دیگری نشان می‌داده است. علت این امر به شیوه تأمین برق در این کشور بازمی‌گردد زیرا عمدتاً نیروگاه‌های این کشور وابسته به گاز برای تولید برق می‌باشند. به همین جهت دغدغه مربوط به تأمین گاز از طریق واردات بخشی از آن در کوتاه‌مدت و خودکفایی در این زمینه در بلندمدت در میان عراقی‌ها وجود داشته است.
در این گزارش در ابتدا اشاره‌ای به منابع گازی عراق خواهیم داشت و سپس به اعداد و ارقام مربوط به میزان هدر رفت گاز در این کشور اشاره‌ای خواهیم کرد و در ادامه به بررسی دلایل عدم خودکفایی عراق درزمینهٔ گاز پرداخته و پس‌ازآن پروژه‌های این کشور برای خودکفایی را بیان خواهیم کرد.
میزان ذخایر گاز عراق
بنابر آمار و ارقام موجود ذخایر گاز این کشور حدوداً 137 تریلیون فوت مکعب است. نکته قابل‌توجه اینجاست که 80 درصد از مساحت گاز موجود در عراق، همچنان در آن اکتشافات و تحقیقاتی برای استخراج گاز صورت نگرفته است.
همچنین میزان تولید گاز طبیعی عراق به‌طور کل به 3000 میلیون فوت مکعب در روز می‌رسد و تولید گاز مایع هم میزان آن 1317 میلیون فوت مکعب در روز می‌باشد.
. اما نیاز عراق به تولید گاز طبیعی 3083 میلیون فوت مکعب است و همچنین عراق 1766 میلیون فوت مکعب گاز برای جبران کمبود در تأمین نیازهای خود وارد می‌کند.( منبع)
چه میزان از گاز عراق هدر می‌رود؟
طبق گزارش‌های منتشرشده از بانک جهانی در سال 2020 در این زمینه عراق دومین کشور بعد از روسیه درزمینهٔ هدر دادن گاز و عدم استفاده از آن برای تولید می‌باشد. عراق در این زمینه برای 4 سال متوالی از زمان انتشار گزارش در رده دوم قرارگرفته است. میزان گاز هدررفته این کشور در سال 2016 به 17.73 میلیارد مترمکعب در روز می‌رسیده است و عمدتاً این گاز طبیعی همراه با نفت است. این میزان در سال 2019 هم افزایش‌یافته و به 17.91 میلیارد مترمکعب در روز رسیده است. میزان گازی که عراق در روز آن را می‌سوزاند و هدر می‌دهد می‌تواند باعث برق‌رسانی به 3 میلیون خانه در کشوری شود که نیاز مبرم به تأمین برق دارد.( منبع)
دلایل عدم خودکفایی عراق در گاز
همان‌طور که در ابتدا بیان شد عراق بخشی از نیازهای خود به گاز را از طریق واردات تأمین می‌کند. در این زمینه عراق به واردات گاز از ایران وابسته است و بنابر اظهارات سخنگوی وزارت برق عراق “احمد موسی” واردات گاز عراق از ایران بین 50-70 میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. این میزان 33-40 درصد از نیاز عراق به گاز را تشکیل می‌دهد.( منبع)
بر همین اساس در بیان دلایل عدم خودکفایی عراق درزمینهٔ تولید گاز همیشه یک‌طرف این موضوع ایران می‌باشد. در این خصوص به باور برخی مهم‌ترین دلایل این موضوع دارای رنگ و بوی سیاسی است و ایران در جهت استمرار وابستگی عراق به خود در واردات گاز و در جهت استفاده از این موضوع به‌عنوان یک اهرم فشار توسط تهران علیه بغداد، بر سیاسیون عراقی -خصوصاً سیاسیونی که با تهران روابط خوبی دارند- فشار می‌آورد تا پروژه‌های عراق درزمینهٔ خودکفایی در گاز به نتیجه نرسد.
اما این دیدگاه به‌غیراز این‌که مستند و مستدل نیست، به نظر می‌آید چندان درست نباشد زیرا اساساً بخش مهمی از دلایل عدم خودکفایی عراق درزمینهٔ گاز به موضوع قدیمی بودن تأسیسات و زیرساخت‌های این کشور در این زمینه بازمی‌گردد و تقریباً قدمت این زیرساخت‌ها به دهه 70 میلادی می‌رسد و به علت جنگ‌افروزی‌های نظام بعث و سپس حمله آمریکا به این کشور که باعث آسیب دیدن زیرساخت‌های عراق شد و پس‌ازآن جنگ با داعش این کشور تقریباً فرصت مناسبی برای بازسازی این زیرساخت‌ها پیدا نکرده است. همچنین تمرکز بر روی ایران در این زمینه به نظر نمی‌رسد چندان منصفانه باشد زیرا چنین تمرکزی با چشم‌پوشی از موضوع “اعطای مجوزهای اکتشاف و استخراج نفت به شرکت‌های بزرگ غربی و شرقی” همراه است چراکه بخشی از بندهای مربوط به این مجوزها مربوط به استکشاف و استخراج گاز است که معمولاً از طرف دولت‌های عراقی فعال‌سازی و اجرایی نمی‌شود و این موضوع هم چندان به ایران ارتباطی ندارد.
در این راستا نباید عامل اهمال دولت‌ها و عملکرد ضعیف وزرای برق در عراق را فراموش کرد خصوصاً که برخی از آن‌ها با جهت‌گیری‌های سیاسی ایران زاویه داشته‌اند.
تلاش‌های دولت‌های مختلف عراق برای خودکفایی در گاز
همان‌طور که بیان شد نیاز عراق برای واردات گاز 1766 فوت مکعب است. در این زمینه برای کاهش این میزان عراق پروژه‌هایی را راه‌اندازی کرده است. یکی از این پروژه‌ها، در میادین گازی استان “ناصریه” است که باعث تولید 200 میلیون فوت مکعب گاز می‌شود.( منبع)
یکی دیگر از این پروژه‌ها مربوط به میادین گازی استان “میسان” می‌باشد و این پروژه ظرفیت تولید گاز به میزان 300 میلیون فوت مکعب را دارد(منبع) و پروژه ارطاوی هم توانایی تولید گاز به میزان 600 میلیون فوت مکعب را خواهد داشت.( منبع) در کنار این پروژه‌ها که باعث خودکفایی عراق به میزان 70-80 درصد از واردات گاز می‌شود، پروژه سرمایه‌گذاری درزمینهٔ گاز با همکاری شرکت فرانسوی توتال انرژی هم وجود دارد که باعث تولید گاز به میزان 600 میلیون فوت مکعب شده و تقریباً با تحقق این پروژه‌ها عراق می‌تواند به خودکفایی کامل در تولید گاز برسد.
سخن پایانی
پروژه‌های مذکور، بخشی از تلاش دولت عراق برای خودکفایی درزمینهٔ گاز است. اما این موضوع زمانی می‌تواند محقق شود که موانع مذکور در سطور فوق مرتفع گردد. در این زمینه موانع داخلی مثل مشکلات بروکراسی اداری موجود در عراق و فساد مالی و عملکرد ضعیف دولت‌ها دارای اهمیت می‌باشد اما از تأثیرگذاری عوامل خارجی هم نباید چشم‌پوشی کرد. درواقع به نظر می‌رسد اگرچه آمریکا خواهان عدم وابستگی عراق به ایران درزمینهٔ واردات گاز است اما احتمالاً هدف واشنگتن خارج کردن بغداد از وابستگی به ایران و تلاش برای وابسته کردن این کشور به قدرت‌های منطقه‌ای رقیب تهران باشد؛ کما این‌که درزمینهٔ تولید برق آمریکا همین رویکرد را از زمان دولت عادل عبدالمهدی در پیش‌گرفته بود و با دخالت مستقیم عراق را مجبور به عدم اجرایی کردن قرارداد با شرکت آلمانی زیمنس کرد تا از این طریق منافع رقیب این شرکت یعنی شرکت آمریکایی جنرال الکتریک تأمین شود.
همچنین با فرض این‌که نیت واقعی واشنگتن استقلال عراق باشد، احتمالاً این استقلال در جهت واردکردن بغداد در صف‌بندی‌ها در منازعات بین‌المللی و تلاش برای فشار بر روسیه در خصوص صادرات گاز به اروپا است. از طرفی دیگر ایران هم اگرچه خواستار استقلال عراق درزمینهٔ تولید گاز است اما به نظر می‌رسد مخالف خروج عراق از وابستگی به خود و سپس وابستگی به دیگران باشد به‌طوری‌که این امر از طریق یک سازوکار سیاسی -و نه اقتصادی و رقابت‌های تجاری- محقق شود.
به همین دلیل به نظر می‌رسد مسئولان عراقی اگر موفق شوند درزمینهٔ خودکفایی برای تولید گاز، خود را وارد صف‌بندی‌های بین‌المللی نکنند و از طرفی این اطمینان را از طریق کانال‌های دیپلماتیک به همسایگان خود منتقل کنند که این مسیر برای همکاری با همسایه‌ای علیه همسایه دیگر نیست، می‌توانند عوامل خارجی مؤثر در این زمینه را کنترل کنند.
شهاب نورانی فر
