بررسی آرایش نیروهای سیاسی شیعه و اهل سنت عراق در انتخابات شوراهای استانی
انتخابات شوراهای استانی عراق طبق اعلان دولت این کشور در 18 دسامبر 2023 برگزار خواهد شد( منبع). همچنین بنابر اعلام کمیسیون برگزاری انتخابات این کشور موعد ثبت‌نام ائتلاف‌های سیاسی در این کمیسیون در تاریخ 7 اگوست به پایان رسیده است (منبع). کما این‌که انتخابات مزبور مقرر است برای اولین بار پس از سال 2013 برگزار شود (منبع). در همین راستا کمیسیون برگزاری انتخابات اعلام کرده است موعد ثبت‌نام نامزدهای انتخابات تا تاریخ 13 آگوست خواهد بود و پس‌ازآن به مدت 15 روز بررسی مدارک مربوط به نامزدها صورت خواهد گرفت کما این‌که برای مشارکت در انتخابات 50 ائتلاف و 296 حزب ثبت‌نام کرده‌اند(منبع).
در کنار موضوع برگزاری انتخابات و تمهیدات مربوط به آن، بازار شایعات و اخبار مربوط به آرایش نیروهای سیاسی هم داغ بوده است؛ بازاری که علی الاقل پس از تاریخ 7 آگوست و پایان مهلت ثبت‌نام ائتلاف‌ها در کوتاه‌مدت رو به کساد خواهد رفت. در این یادداشت به بررسی ائتلاف‌های تشکیل‌شده تا بدین جای کار توسط نیروهای سیاسی شیعی و اهل سنت خواهیم پرداخت.
بررسی آرایش سیاسی نیروهای شیعی
آرایش سیاسی نیروهای شیعی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
1-چارچوب هماهنگی شیعی
2-جریان صدر
3-نیروهای مستقل
در ابتدا به بررسی چارچوب هماهنگی خواهیم پرداخت. باید یادآور شد این چارچوب صرفاً یک کمیته هماهنگی است و نه یک حزب. البته این کمیته در دو سال اخیر اتحاد چشمگیری را میان اعضای خود شاهد بوده است اما به نظر می‌رسد این اتحاد حاصل وجود یک رقیب مشترک به نام “جریان صدر” بوده باشد و نه یک ایدئولوژی یا راهبرد بلندمدت. به همین خاطر در سایه بازگشت رقابت‌های انتخاباتی و عدم مشارکت محتمل جریان صدر در انتخابات پیش رو -علی الاقل تا بدین لحظه- این کمیته از وضعیت اتحاد خود فاصله خواهد گرفت و اعضای آن به‌صورت چند دسته یا به‌صورت تنها مشارکت خواهند داشت. کما این‌که “جریان الفراتین” به رهبری “محمد شیاع السودانی” نخست‌وزیر فعلی عراق و یکی از اعضای این چارچوب بنابر اعلان خویش در انتخابات مشارکت نخواهد داشت. به نظر می‌رسد علت عدم مشارکت مستقیم نخست‌وزیر عراق در انتخابات پیش رو 3 موضوع باشد:
1-به نظر می‌رسد توافق چارچوب هماهنگی برای تصویب “بودجه سه‌ساله” مستلزم عدم مشارکت حزب السودانی در انتخابات بوده باشد زیرا به باور ناظران این ترس در میان برخی از اعضای چارچوب هماهنگی وجود داشت که چنین بودجه‌ای باعث شود السودانی توجهی به نظارت احزاب نداشته باشد.
2- همچنین به باور کارشناسان، چارچوب هماهنگی این ترس را داشت السودانی از این بودجه برای پروپاگاندای سیاسی و اهداف انتخاباتی پیش رو استفاده کند.
3-به نظر می‌رسد مطابق محاسبات برخی از احزاب چارچوب هماهنگی السودانی در این مدت موفق شده است میان جامعه شیعی این باور را ایجاد کند که “می‌توان به چنین نخست‌وزیری فرصتی برای کار کردن داد” بر همین اساس به‌رغم برخی چالش‌ها مانند کمبود برق‌رسانی -برای مدتی- در مناطق جنوب و مرکز این کشور، تظاهرات گسترده‌ای علیه این دولت انجام نشد و یکی از دلایل این موضوع را می‌توان همین باور موجود در میان جامعه شیعی نسبت به دولت السودانی دانست. به نظر می‌رسد این موضوع باعث نگرانی در میان برخی از اعضای چارچوب هماهنگی شود زیرا درنهایت باعث قدرت گرفتن حزب السودانی و ایجاد یک رقیب برای احزاب قدیمی خواهد شد.
با این توضیحات دوباره به وضعیت بقیه احزاب چارچوب هماهنگی بازمی‌گردیم. در این خصوص به نظر می‌رسد این شورا با 3 ائتلاف جداگانه در انتخابات مشارکت خواهد کرد:
1-ائتلاف “الصفوه”: این ائتلاف بیشتر متشکل از نیروهای نزدیک به “حشد الشعبی” و محور مقاومت در عراق است و اکثریت نیروهای آن با آمریکا به‌شدت زاویه دارند و میزان قرابت آن ها به ایران از بقیه گروه‌های سیاسی عراقی بیشتر است. اعضای این ائتلاف 6 حزب هستند و عبارت‌اند از: “عصائب اهل حق” به رهبری شیخ قیس الخزعلی، جنبش “اراده” به ریاست حنان الفتلاوی، گروه “جند الامام” به رهبری وزیر کار در دولت فعلی احمد الاسدی، “کتائب سید الشهداء” به رهبری ابو آلاء الولائی، جنبش “حقوق” (جناح سیاسی کتائب حزب الله) به رهبری حسین مونس و گروه “انصار الله الاوفیاء” به رهبری شیخ حیدر مزهر. کما این‌که این ائتلاف زیر شاخه یک ائتلاف گسترده تر به نام ائتلاف “نبني” (می سازیم) خواهد بود و اعضای آن 5 حزب و ائتلاف خواهد بود. در این ائتلاف بزرگتر به علاوه ائتلاف صفوه، سازمان “بدر” به رهبری هادی العمری، ائتلاف “العقد الوطنی” به رهبری فالح الفیاض، حزب “الجهاد والبناء” (جهاد و سازندگی) به رهبری حسن الساری و حزب “اقتدار وطن” به رهبری عبدالحسین عبطان وزیر اسبق ورزش و جوانان حضور خواهند داشت.
2-ائتلاف “دولت قانون” به رهبری نوری المالکی
3-ائتلاف “اعتدال” متشکل از “جریان حکمت” به رهبری سید عمار الحکیم و ائتلاف “نصر” به رهبری حیدر العبادی (منبع).
پس از بیان وضعیت آرایش سیاسی چارچوب هماهنگی نوبت به بیان وضعیت جریان صدر می‌رسد. با پایان یافتن مهلت ثبت‌نام ائتلاف‌ها در تاریخ 7 آگوست و عدم ثبت‌نام این جریان در این کمیسیون علی الاقل تا بدین لحظه به نظر می‌رسد جریان صدر مشارکتی در انتخابات پیش رو نخواهد داشت. در خصوص علل این تصمیم می‌توان 4 سناریو را در نظر گرفت:
1-علت این موضوع کناره‌گیری حقیقی این جریان از عالم سیاست تا اطلاع ثانوی باشد.
2-علت این تصمیم تغییر در مکانیسم نقش‌آفرینی سیاسی این جریان باشد زیرا احتمال می‌رود کناره‌گیری مقتدی صدر موقتی بوده و این جریان تلاش خواهد کرد تا در فضایی خارج از سازوکار سیاسی موجود به نقش‌آفرینی بپردازد و در کنار آن رهبری جریان بر بعد دینی و فرهنگی در شرایط فعلی تمرکز کند تا این‌که بتواند بعد معنوی و مرجعیتی جریان شهید محمدصدر را دوباره احیا کند.
3-این عدم مشارکت ممکن است با امید به تعویق افتادن موعد برگزاری انتخابات و رسیدن به تصمیمی دقیق‌تر باشد.
4-ممکن است این تصمیم صرفاً برای انتخابات فعلی بوده و برای مشارکت در انتخابات مجلس تصمیمی جدید اتخاذ گردد.
در آخر به آرایش نیروهای سیاسی نیروهای مستقل می‌رسیم. به نظر می‌رسد نیروهای مستقل به رهبری “محسن المندلاوی” نایب‌رئیس اول مجلس ائتلافی را به نام “الوتد العراقی” تشکیل داده‌اند و در این ائتلاف نمایندگان مستقلی مانند “حسین عرب” و “نیسان زایر” (عضو سابق جنبش امتداد) حضور دارند و به نظر می‌رسد این ائتلاف متشکل از نمایندگانی باشد که در عین استقلال سیاسی روابط نزدیکی با جوانان معترض در اعتراضات اکتبر 2019 ندارند (منبع). از سویی دیگر برخی احزاب نزدیک به معترضان اکتبر 2019 مانند “جنبش امتداد” هنوز تصمیمی برای مشارکت در انتخابات نگرفته‌اند و اعلام کرده‌اند عدم مشارکت هم یک گزینه روی میز است زیرا جوانان معترض در اکتبر 2019 با اصل وجود این شوراها مخالف بوده‌اند (منبع).
بررسی آرایش سیاسی نیروهای اهل سنت
با بازگشت برخی از سیاسیون اهل سنت به عراق تلاش‌ها برای کاهش قدرت الحلبوسی و عدم یکه‌تازی وی بیش‌ازپیش شدت گرفته است. اما مشکل نیروهای مخالف الحلبوسی عدم توانایی تشکیل جبهه‌ای متحد مقابل وی است. همین موضوع را می‌توان در آرایش سیاسی این نیروها مشاهده کرد.
در این خصوص نیروهای اهل سنت با 8 لیست انتخاباتی در 6 استان بغداد، دیالی، کرکوک، صلاح‌الدین، نینوی و الانبار شرکت خواهند داشت. این ائتلاف‌های 8 گانه 3 تای آن ها مربوط به اپوزیسیون الحلبوسی است و عبارت‌اند از:
1-ائتلاف “الحسم” به رهبری وزیر دفاع در دولت فعلی ثابت العباسی که در آن شخصیت‌هایی مانند “رافع العیساوی” و “سلمان الجمیلی” هم حضور دارند.
2-ائتلاف “الانبار الموحد” به رهبری جمال الکربولی.
3-ائتلاف “عزم” به رهبری مثنی السامرائی.
سه ائتلاف دیگر مربوط به طرفداران الحلبوسی است و عبارت‌اند از:
1-حزب “التقدم” به رهبری خود الحلبوسی.
2-ائتلاف “القمه” به رهبری خالد بتال از اعضای حزب تقدم و وزیر صنعت در دولت فعلی.
3-ائتلاف “الانبار هویتنا” که متمرکز در شهر الرمادی است اما مسئولیت کار انتخاباتی در بقیه شهرهای استان الانبار با حزب التقدم خواهد بود.
2 ائتلاف دیگر نیز مرتبط با خمیس الخنجر خواهند بود و عبارت‌اند از:
1-ائتلاف السیاده به رهبری خود خمیس الخنجر که حزب “صقور الوطن” به رهبری مشعان الجبوری عضو آن است و این حزب در صلاح‌الدین به طور مشخص کار انتخاباتی کرد و ائتلاف در بقیه استان ها.
2-حزب “المشروع العربی” که حزب خود خمیس الخنجر است (منبع).
به نظر می‌رسد تعدد موجود در احزاب زیر نظر الحلبوسی و الخنجر یک تاکتیک منطقه محور برای کسب بیشترین آرای ممکن است اما درنهایت احتمالاً بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات این احزاب مانند ائتلاف السیاده در پارلمان متحد خواهند شد. این اتحاد البته ممکن است باعث یکی شدن اپوزیسیون الحلبوسی پس از روشن شدن نتایج انتخابات شود.
سخن پایانی
همان‌طور که بیان شد ائتلاف‌های فعلی بیشتر انتخاباتی هستند تا راهبردی یا ایدئولوژیک و به همین خاطر باید تا روشن شدن نتایج انتخابات و پیامدهای مترتب بر آن نسبت به بقا یا عدم بقای این ائتلاف‌ها با دیده تردید نگریست. همچنین موعد برگزاری انتخابات علی‌رغم اعلان دولت ممکن است با تعویق روبه‌رو شود و این موضوع علل مختلفی دارد که به آن اشاره خواهد شد:
1-اعطای فرصت بیشتر به جریان صدر برای تصمیم‌گیری در خصوص مشارکت در انتخابات زیرا به باور برخی کارشناسان خطر جریان صدر درون سازوکار سیاسی برای احزاب کلاسیک شیعی کمتر از خطر این جریان در خارج از این سازوکار است.
2-نزدیک بودن موعد پایان دوره عضویت اعضای کمیسیون فعلی انتخابات که هم‌زمان با روشن شدن نتایج انتخابات خواهد بود و به همین خاطر ممکن است نیروهای سیاسی تا زمان تعیین اعضای جدید صبر کنند و سپس انتخابات برگزار شود.
شهاب نورانی فر
