روابط ایران و عراق در سایه فشار آمریکا
۱۳ اکتبر سال 2022 میلادی ، پس از گذشت یک سال و سه روز از برگزاری انتخابات پارلمانی عراق و با وجود کشمکش‌های طولانی میان دو حزب اصلی کُرد، سرانجام نشست انتخاب رئیس‌جمهور جدید این کشور در پارلمان برگزار شد و پس از شمارش کلیه آراء اخذشده در دور دوم رأی‌گیری در پارلمان عراق، عبداللطیف رشید موفق شد ۱۶۲ رأی را به خود اختصاص دهد و برهم صالح را با ۹۹ رأی از دور رقابت خارج کند. او بلافاصله پس از انتخاب شدنش، «محمد شیاع السودانی» نامزد فراکسیون بزرگ‌تر پارلمان برای نخست‌وزیری را مأمور تشکیل کابینه جدید در عراق معرفی کرد. سودانی که پس از سال 2003 میلادی پست‌های مختلفی از پست وزیر تا پست‌های استانی را تجربه کرده بود با اجماع آراء نمایندگان پارلمان به‌عنوان نخست‌وزیر عراق انتخاب شد . اکثر رهبران سیاسی عراقی اعم از شیعه ، کرد و اهل از پاکدستی نخست‌وزیر حال می‌گویند و او را شخصیتی مقتدر و پاکدست معرفی می‌کنند . از زمان آغاز حافظه‌ات نخست‌وزیر عراق کارشناسان معتقد بودند که روابط ایران و عراق با حضور آقای سودانی پیشرفت محسوسی خواهد داشت و در زمان حضور ایشان توسعه روابط در همه حوزه‌های صورت می‌پذیرد .
محمد شیاع سودانی در سال گذشته وارد تهران شد و در این سفر همبستگی خود را با ایران و دولت اسلامی ایران عملاً اعلام کرد و مبارزه با گروه‌های تروریستی را مهم دانست. محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر جدید عراق در حالی به ایران سفر کرد که تحولات منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و غربی‌ها نیز سعی می‌کنند از همکاری دولت‌ها برای ایجاد ثبات در منطقه جلوگیری کنند. سودانی در تهران از افزایش روابط دو کشور در همه حوزه‌ها استقبال کرد اما حافظه‌ات سودانی آنجا سخت می‌شود که آمریکا تلاش می‌کند تا روابط عراق و ایران را در مرحله اول کنترل و در مراحل بعد کاهش دهد . در ماه‌های گذشته و در سایه دولت محمد شیاع سودانی روابط دو کشور ایران و عراق مثبت پیش‌بینی‌شده است و بسیاری از مقامات عالی‌رتبه ایرانی و عراقی به کشور هم مسافرت و توافقنامه‌های بسیاری زیادی را امضاء کردند . در ماه‌های گذشته توافقات خوبی بین دو کشور صورت پذیرفته است که عبارت‌اند از :
1 – امضاء توافقنامه امنیتی میان جمهوری اسلامی ایران و عراق
در تاریخ 28 اسفند 1401 در مراسمی با حضور محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، توافقنامه همکاری‌های مشترک امنیتی ایران و عراق از سوی دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی وقت جمهوری اسلامی ایران و قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر عراق به امضاء رسید.توافق دو کشور در زمینه آماده‌سازی و امضاء این موافقت‌نامه که روند تهیه آن چندین ماه ادامه داشته، تأثیر تعیین‌کننده‌ای در کاهش و مدیریت چالش‌های امنیتی ناخواسته میان دو کشور که ریشه در شرارت گروه‌های ضدانقلاب حاضر در اقلیم کردستان دارد، داشته است .بررسی دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که برخی اقدامات ضد امنیتی که در گذشته توسط عوامل رژیم صهیونیستی در داخل خاک ایران انجام‌شده نیز با هماهنگی و همکاری گروه‌های ضدانقلاب حاضر در اقلیم کردستان انجام‌شده است. بی‌شک امضاء و همکاری طرف عراقی در این توافقنامه می‌تواند امنیت مرزها را تأمین و تحرکات تروریستی را به شدت کاهش دهد .
2 – پیگیری اتصال خط ریلی ایران و عراق
در تاریخ 26 فروردین 1402 و در جریان دیدار دوجانبه وزرای راه و شهرسازی ایران و حمل‌ونقل عراق، دو طرف از توافق با یکدیگر برای ازسرگیری ساخت خط ریلی شلمچه – بصره خبر دادند که این پروژه تا حد زیادی برای دو کشور سودزا خواهد بود. اجرایی شدن پروژه خط ریلی بین ایران و عراق سال‌های است که متوقف‌شده است .در پی دیدار وزرای راه و شهرسازی ایران و حمل‌ونقل عراق، «مهرداد بذرپاش» از توافق دو کشور برای ازسرگیری ساخت مسیر ریلی شلمچه – بصره خبر داد.به گفته وزیر راه و شهرسازی ایران، قرار است مقدمات ساخت مسیر ۳۲ کیلومتری شلمچه – بصره پس از ماه مبارک رمضان 1402 آغازشده و در این راستا، مقرر شد دولت عراق زمین‌های اطراف شط العرب که برای ساخت این پروژه ریلی موردنیاز است را در اختیار ایران قرار دهد. مدیر راه‌آهن عراق بعد از دستور محمود الشیاع السودانی، نخست‌وزیر (عراق) هیئت‌هایی برای نهایی کردن راه‌اندازی خطوط راه‌آهن با ایران به‌عنوان یکی از کشورهای همسایه کار را بررسی و دنبال کردند. این موضوع (احداث این خط آهن) با هدف انتقال مسافران و هیئت‌های مذهبی میان دو کشور و کمک به توسعه شهر بصره است. در حال حاضر این پروژه برای اتمام و بهره‌برداری فعال و مرود نظارت وزراء دو کشور می‌باشد.
3 – امضای سند تهاتر نفت با گاز توسط سفیر ایران در بغداد
دولت محمد شیاع سودانی برای مقابله با تحریم‌ها آمریکا در قبال ایران و ادامه واردات گاز ایران سند تهاتر نفت با گاز را در بغداد امضاء کرد . توافق تهاتر گاز با نفت خام و نفت سیاه میان ایران و عراق در تاریخ 21 تیر 1402 در بغداد امضا شد. این توافق پس از مذاکرات چندروزه با مشارکت هیئت‌ها و کمیته‌های فنی از سوی دو طرف امضا شد. السودانی نخست‌وزیر عراق گفت که عراق همه بدهی‌های خود را پرداخت کرده و مطالبات ایران را در حساب شرکت‌های ایرانی قرار داده است. «مجید چگنی»، مدیرعامل شرکت گاز ایران نیز در حاشیه نخستین همایش مقاوم‌سازی تأسیسات و تجهیزات تولید، انتقال و شبکه توزیع گاز طبیعی کشور و در جمع خبرنگاران با اشاره به تسویه بدهی گازی عراق به ایران، اظهار داشت: وزارت برق عراق همه مطالبات گازی ایران را پرداخت کرده و این بدهی اکنون صفر است؛ اما بعضاً، مشکلاتی برای انتقال وجه از بانک TBI عراق به ایران به وجود دارد. در حال حاضر تلاش می‌شود که این انتقال از جانب کشور سومی( عمان) ایجاد شود .
4 – روابط ایران با عربستان ، مصر و اردن
کشور عراق در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا به‌عنوان واسطه‌گر بتواند روابط ایران با کشورهای عربی را نزدیک کند . چند دوره گفت‌وگو بین مسئولان عربستان و جمهوری اسلامی ایران به میزبانی و پادرمیانی مسئولان عراقی باعث شد تا برخی از مشکلات و سوءتفاهم‌های دو کشور حل شود و درنهایت این دو کشور روابط خود را از سر گیرند .پس ازسرگیری روابط ایران و عربستان منابع مختلف عربی از دیدارهای مکرر مسئولان ایرانی و مصری خبر دادند و اعلام کردند که عراق میزبان این گفت‌وگوها می‌باشد . کشور عراق و بالأخص دولت محمد شیاع سودانی با توجه به سایه تغییرات گسترده منطقه‌ای در روابط کشورها و تلاشها برای کاهش تنش در منطقه، تلاشها برای احیای روابط مصر، اردن و دیگر کشورهای عربی با ایران دارد . به نظر می‌رسد این گفت‌وگوها در ماه‌های آینده نتیجه‌بخش خواهد بود و روابط ایران و مصر در حوزه‌های مختلف شاهد پیشرفت قابل‌توجهی خواهد بود .
5 – تسهیل در رفت‌وآمد زوار ایرانی
در سال‌های اخیر یکی از مشکلات موجود سفر زائران اربعین ایرانی به عراق بوده است ازآنجاکه شیعیان ایران سفر به اربعین را بسیار مهم می‌دانند تسهیل در رفت‌وآمد زوار و مواکب از موضوع‌های مهم دو کشور بوده است . در تاریخ 17 تیر 1402 احمد وحیدی وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران در حاشیه دیدار وزرای کشور ایران و عراق در محل مرزبانی منطقه سه بدره عراق با حضور در جمع خبرنگاران این ۲ کشور، ضمن اشاره به توافق دولت عراق مبنی بر صدور گذرنامه ویژه اربعین، گفت: هماهنگی‌های خوبی از سوی دو طرف در جهت ورود و خروج زائران، حمل‌ونقل و تسهیلات رفاهی و خدماتیِ موردنیاز، صورت گرفت.وی افزود: درمجموع هفت مرز شامل ۶ مرز برای ورود و خروج زائران و یک مرز برای انتقال تجهیزات مواکب در نظر گرفته شد که این موضوع نشان از عمق روابط و تلاش کشورهای ایران و عراق در جهت تسهیل در تردد زائران دارد برای اولین سال است که در سایه دولت محمد شیاع سودانی ورود زائران به عراق با سهولت بیشتری رخ خواهد داد .
با توجه به افزایش روابط دولت سودانی با جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر اما دولت آمریکا به دنبال محدود کردن روابط دو کشور می‌باشد . کشور آمریکا تلاش می‌کند با محدود کردن بانک‌های عراقی و وضع برخی قوانین مالی موانعی را برای روابط دو کشور ایجاد کند. امریکا در آخرین اقدام خود در هفته‌های گذشته 14 بانک عراقی را به بهانه تبادل مالی با جمهوری اسلامی ایران محدود کرد . این در حالی است که بانک مرکزی عراق در خصوص اقدام آمریکا در خصوص 14 بانک عراقی از معاملات دلاری تأکید کرد که این بانک‌ها فقط ۸ درصد از مجموع نقل و انتقالات خارجی را انجام می‌دهند. درنتیجه می‌توان گفت آقای سودانی به دنبال توازن روابط بین ایران و آمریکا می‌باشد اما بی‌شک فشاری‌های آمریکا کار را برای آقای سودانی سخت خواهد کرد حال باید منتظر سیاست‌های محمد شیاع سودانی برای تحقیق اهداف خود در سایه فشار آمریکا باشیم .
محمدباقر حکیم
