آینده داعش در عراق؛ آیا داعش واقعا از بین می­رود؟

یکی از سؤال­های اصلی درباره امنیت و ثبات عراق این است که آیا خطر داعش از آینده این کشور به طور قطع رفع شده یا خیر؟ همه چیز حاکی از آن است که تا حد بسیاری می­توان به این سؤال پاسخ مثبت داد، به ویژه پس از خروج بخشی از نظامیان امریکایی از عراق که داعیه مبارزه با داعش را داشتند و نیز کاهش حملات این گروهک تروریستی در برهه زمانی اخیر در عراق و سوریه. با این حال نباید از جرقه­های ظهور دوباره این پدیده شوم غافل شد.

کاهش 80 درصدی عملیات­های داعش در یک سال گذشته

بنا بر گزارش­های منتشر شده در رسانه­ها و مطبوعات خارجی تعداد عملیات­های گروهک تروریستی داعش به طور چشمگیری در عراق و سوریه کاهش یافته است.

متیو مک فارلین از فرماندهان امریکایی در گفت­وگو با وب­سایت دیوینس نیوز امریکا اظهار کرده است که ماه رمضان اخیر یکی از آرام­ترین ماه­ها در طول سالیان گذشته بود. وی تصریح کرده که در مقایسه با سال گذشته عملیات­های داعش در عراق تا 80 درصد و در سوریه تا 37 درصد کاهش پیدا کرده است.

این فرمانده امریکایی افزوده که داعش صرفا از یک یا چند نفر برای انجام این عملیات­ها استفاده کرده که این نشان می­دهد این گروهک در سازماندهی­ها و هماهنگی­های خود در سال گذشته با شکست روبرو شده است.

مک فارلین ادامه داده که بیش از 1300 تن از اتباع خارجی عضو داعش از اردوگاه الهول به کشورهای خود بازگشته­اند و این نشان دهنده کاهش قدرت داعش در برهه زمانی اخیر است.

آیا داعش توانایی ظهور مجدد را دارد؟

دیوینس نیوز در گزارش خود آورد که یک افسر عراقی که نخواست نامش فاش شود در اظهاراتی اشاره کرده که گروهک تروریستی داعش همچنان چیزی حدود 500 عنصر تروریستی فعال را در عراق در اختیار دارد که در حال حاضر در بیابان دوردست و مخفیگاه­های کوهستانی مستقر شده­اند.

در عین حال سازمان ملل نیز در گزارشی در ماه فوریه گذشته گفته بود که این گروهک تروریستی همچنان بین 5 تا 7 هزار عضو و حامی در سرتاسر عراق و اطراف سوریه دارد که نیمی از آن­ها توانایی جنگیدن دارند. علاوه بر این عناصر داعش در عراق در مناطق کوهستانی اطراف روستاها به فعالیت خود ادامه می­دهد و از شکاف­های امنیتی موجود در مرزهای عراق و سوریه بهره می­برند تا بتوانند برای مقابله با حملاتی که علیه آن­ها انجام می­شود توانایی مانور داشته باشند. با این حال سازمان ملل تأکید کرده بود که داعش برای بازسازی و ترمیم شکاف­های ناشی از شکست همچنان تلاش می­کند.

آیا داعش واقعا از بین می­رود؟

علیرغم اینکه چیزی حدود 4 سال از نابودی گروهک تروریستی داعش می­گذرد و این گروهک دیگر به طور آشکارا بر روستاهای عراق و سوریه تسلط ندارد و با وجود اینکه موج تروریسم در اروپا و امریکا کاهش یافته و 3 تن از خلفای داعش از بین رفته­اند، با این حال نشانه­ها حاکی از آن است که این گروهک تروریستی نه تنها به حیات خود ادامه می­دهد بلکه در حال رشد و تکثیر است.

طبق گزارش­ها پیش از یک سال داعش یکی از زندان­های اصلی در شمال شرق سوریه را تصرف کرد که خطرناک­ترین تروریست­های داعشی را در خود جای داده بود. بدین ترتیب صدها تن از آنان از زندان گریختند. در حال حاضر نیز داعش پایگاه­هایی در بیابان­های شرق سوریه، مناطق درگیر تنش تحت تسلط ترکیه در شمال سوریه و مناطق روستایی در مرکز و غرب عراق دارد. علاوه بر این در برهه زمانی اخیر تروریست­های داعش تحرکاتی نیز در شمال آفریقا از خود نشان داده­اند.

در کنار همه این­ها باید گفت که روی کار آمدن طالبان در افغانستان از سال 2021 جان دیگری در رگ­های هیولای داعش دمیده زیرا طالبان ثابت کرده که نمی­تواند از افزایش قدرت داعش و انتشار آن در خارج از مرزهای افغانستان به سمت منطقه جنوب آسیا جلوگیری کند. با توجه به اینکه عناصر داعش مستقر در افغانستان سابقه مشارکت در اقدامات تروریستی در سطح بین المللی را دارند، باید گفت که این امر به مثابه یک مشکل خطرناک و جدی تلقی می­شود.

درست است که بنا بر شواهد و گزارش­ها عراق از مرحله داعش عبور کرده و توانسته تا حد بسیاری از مرزها و خاک خود را در برابر عملیات­های تروریستی محافظت کند، اما ساده­اندیشی است اگر گمان کنیم که این گروهک تروریستی دیگر از بین رفته و یا حتی در مسیر نابودی قرار دارد. گزارش­ها نشان می­دهد که داعش برای ظهور مجدد تلاش می­کند و اگر چنین چیزی به وقوع بپیوندد نه تنها مرزهای عراق که مجددا همه جهان را تهدید می­کند.

اقدامات داعش برای ظهور مجدد در سوریه تهدیدی برای مرزهای عراق

همانطور که به خاطر می­آوریم عراق در دسامبر 2017 اعلام کرد که به طور کامل بر گروهک تروریستی داعش پیروز شده و تمامی سرزمین­های اشغالی از سال 2014 را پس گرفته است. به دنبال آن نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) نیز در مارس 2019 از شکست کامل عناصر داعش در خاک این کشور خبر دادند.

مؤسسه پژوهش و برنامه­ریزی البیان واقع در بغداد در مقاله­ای آورد: با وجود اینکه تمامی دولت­های عراق در سال­های اخیر تلاش­های بسیاری را برای جلوگیری از ظهور دوباره داعش به کار بسته­اند اما دولت سوریه به دلیل بحران­هایی که با آن دست و پنجه نرم می­کند، توانایی رویارویی همه جانبه با بقایای داعش را در مناطق بیابانی این کشور ندارد. به همین دلیل داعش توانسته از طریق برخی اقدامات ساختار خود را دوباره بازیابی کند. این گروهک تروریستی در سطح تاکتیک­های میدانی، نظامی و امنیتی و در سطح گفتمان­های رسانه­ای و سیاسی مجددا به تنظیم اولویت­های خود بر اساس مناطق اقدام کرده است.

این مؤسسه افزوده که داعش از روزهای پایانی سال 2022 و روزهای آغازین سال 2023 تلاش­های بسیاری کرده تا برای بار سوم در سوریه قد علم کند که این یک تهدید جدی و اساسی برای عراق به شمار می­رود. زیرا داعش همواره نشان داده که از استراتژی بازوهای دوگانه بهره می­برد. بر اساس این نظریه تحرکات داعش باید در دو حوزه موازی تحت نظر قرار بگیرد زیرا هدف این گروهک از چنین اقداماتی جلوگیری از متمرکز شدن هرگونه تلاش نظامی روی یک جبهه است. بدین ترتیب هر جبهه به طور مستقل برای اعمال فشار به نفع جبهه دیگر فعالیت می­کند.

علاوه بر این آمارها در 2 سال گذشته در عراق نشان می­دهد که داعش توانایی کافی برای انجام عملیات تروریستی در این کشور را دارد. کمیسیون تحریم القاعده و داعش در شورای امنیت سازمان ملل متحد در گزارشی در فوریه 2021 گفته بود که در حال حاضر داعش حدود 10 هزار عنصر در سوریه و عراق دارد که بیشتر آن­ها در عراق مستقر هستند. این کمیسیون تصریح کرده بود که با توجه به بازداشت­ها و کشته شدن تعداد بسیاری از این نیروها می­توان گفت که این گروهک تروریستی 5 هزار جنگجو دارد و در کنار آن 5 هزار تن دیگر هم به عنوان هسته خاموش در راستای حمایت لوجستیک از این گروهک فعالیت می­کنند.

بر اساس گزارش­های سازمان ملل در فوریه 2021 منابع مالی داعش چیزی بیش از 100 میلیون دلار است. به علاوه این گروهک درآمدهایی از تجارت مواد مخدر، ربایش­ها و اخاذی به دست می­آورد که نمونه­هایی از قاچاق مواد مخدر در مناطق بیابانی استان الانبار به چشم خورده است. در واقع در مناطق مختلف فعالیت داعش، این گروهک برای خودکفایی در تأمین مالی به برقراری مجدد ارتباط با مردم و قبایل و همچنین ورود به فعالیت­های اقتصادی غیرقانونی با همکاری طرف­های دخیل در قاچاق کالا روی آورده است.

با توجه به همه آنچه که گفته شد، می­توان نتیجه گرفت که داعش علیرغم شکست میدانی، منابع مالی کافی برای ادامه دادن به فعالیت­ها و انجام اقدامات تروریستی را دارد، اما نمی­تواند شهرها را اشغال کند. این گروهک پس از آنکه بین سال­های 2007 و 2009 به نابودی کامل نزدیک شد، توانست در مناطق بیابانی عراق مجددا توان خود را به دست بیاورد و به عبارتی دیگر این امکان وجود دارد که شر داعش را از سر شهرها و مردم بیگناه کم کرد اما عناصر آن با استفاده از تجربه القاعده در صحنه باقی می­مانند. این گروهک مانند فردی است که به بیماری دچار می­شود اما نمی­میرد. در واقع داعش شکست نخورده بلکه به خواب رفته است.