شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های گوناگون تصاویر هولناک و البته دردآوری را از کاهش بی‌سابقه آب رودخانه‌های دجله و فرات به‌ویژه در استان‌ها و مناطق جنوبی عراق به نمایش می‌گذارند. مسئله‌ای که نهادها و مؤسسات بین‌المللی متخصص در امور تغییرات آب و هوایی از سال‌ها پیش نسبت به آن هشدار داده بودند. این نهادها عراق را پنجمین کشور متأثر از تغییرات آب و هوایی معرفی کرده‌اند.
یاسین العطوانی نویسنده و تحلیلگر عراقی در یادداشتی در روزنامه الصباح آورده که در کمال ناباوری این فاجعه در عراق در حال روی دادن است، کشوری که همواره نام و تمدنش در کنار واژه‌های آب و رودخانه و حاصلخیزی مطرح‌شده است. تمام نام‌گذاری‌های عربی و غیرعربی به هر نحوی چنین مفاهیمی را به عراق نسبت داده، یا اینکه واژه‌هایی مانند رودخانه، ساحل و حاصلخیزی را برای عراق در نظر گرفته است. این سرزمین هموار و پهناور توسط کوه‌ها و فلات‌ها از طرف شمال و شرق و بیابان‌های خشک از جنوب و غرب احاطه‌شده که این ویژگی نه‌تنها عراق را از سایر کشورهای منطقه متمایز کرده بلکه باعث شده چشم همگان به این کشور خیره شود. عراق با این اوصاف، کشوری بود که اقوام بسیاری را در خود جای‌داده بود؛ اقوامی که با توجه به فراوانی منابع آب و حاصلخیزی خاک بهترین تمدن‌ها را در این کشور به وجود آورده بودند.
ازاین‌رو، عراق به‌مثابه ستون فقرات ثبات انسانی به شمار می‌رود، چراکه در طول تاریخ بسیاری از شهرها و سکونتگاه‌ها در کرانه‌های رودخانه‌های دجله و فرات شکل‌گرفته و به ساخت و رشد تمدن بشری کمک کرده‌اند. در مقابل، سرزمین میان‌رودان، به دلیل برخورداری از این ویژگی‌های منحصربه‌فرد به محل درگیری‌ها و جنگ‌های پی‌درپی تبدیل شد که هرکدام باهدف دستیابی به منافع حاصل از دجله و فرات به راه می‌افتاد.
ساکنان عراق رودخانه‌ها را مقدس می‌شمردند، چراکه آب سرچشمه شکوفایی و تمدن آن‌ها بود. بابلی‌ها، فرات را همچون الهه‌ای می‌دانستند که در زمان خشم بر مردمانش آن‌ها را با طوفان مجازات می‌کرد، ازاین‌رو برای فرات هدیه و نذر می‌بردند. اما به نظر می‌رسد که این قداست دیگر ازمیان‌رفته و دوره آن طوفان‌ها دیگر به سر آمده است.
بیشتر گزارش‌ها و شاخص‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که عراق درست هم‌زمان با تشدید بحران کمبود آب، ازنظر بیابان‌زایی و خشکی در ردیف بحرانی‌ترین کشورهای جهان قرار دارد و سرزمین میان‌دورود با فرارسیدن سال 2040 به کشوری بدون رودخانه تبدیل می‌شود. البته تمام شواهد موجود نیز این فرضیه را قوت می‌بخشند. بدون شک این فاجعه زیست‌محیطی و انسانی در بیشتر از یک سطح بازتاب خواهد داشت و پیامدهای منفی آن روی زندگی انس آن‌ها، حیوانات و گیاهان و حتی میراث فرهنگی عراق به چشم خواهد آمد.
درعین‌حال طرف‌ها و جناح‌های مختلفی به‌طور آشکارا و پنهان از طریق تهدید و آسیب رساندن به منابع آبی عراق برای ایجاد تغییرات جمعیتی و فرهنگی در این کشور تلاش می‌کنند. این دست اقدامات به معنی هدف قرار دادن میراث فرهنگی است که عراق با آن شناخته‌شده و خود را به‌عنوان کشوری محوری در خاورمیانه در جهان قدیم و جدید مطرح کرده بود.
خشک شدن رودخانه‌های دجله و فرات به‌مثابه بحران موجودیت عراق و از بین رفتن تمدن آن است، چراکه آب درواقع یکی از ارکان شکل‌گیری جامعه عراق و جوهره ساختار فرهنگی این کشور است. عراق هویت خود را در تاریخ و جغرافیا از توسعه جمعیتی میان رودخانه‌های دجله و فرات وام گرفته به‌طوری‌که تمدنی 7 هزارساله در دل این منطقه جای دارد. با توجه به این‌ها، دلیل نگرانی‌های موجود در برخی از افسانه‌های مذهبی را به‌خوبی درک می‌کنیم که خشک شدن رود فرات را با پایان جهان مرتبط می‌دانند.
ازاین‌رو ما باید اهمیت و حساسیت این بحران را یادآور شویم که مسئولان مدیریت پرونده آب در عراق باید با آن به‌عنوان یک موضوع فوری ملی برخورد کنند که نیازمند ابتکارات محوری و پیگیری‌های میدانی جدی است. اما پیشنهادهایی که امروز برای این بحران مطرح می‌شود، صرفاً یک سری واکنش‌های فوری و عجولانه است.
طرف عراقی تاکنون از اهرم‌های فشار متعدد خود نظیر سیاست و اقتصاد و حتی پرونده‌های امنیتی برای مقابله با بحران آب استفاده نکرده؛ اهرم‌هایی که می‌تواند موضع عراق را در مذاکرات تقویت و روابطش با کشورهای سرمنشأ آب را تنظیم کند.
در حال حاضر منابع آب، نیاز به آن و همچنین کمبود آن با بُعد سیاسی پیوند خورده، به‌طوری‌که در راستای اهداف، اعمال‌نفوذ و منافع مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد. این همان چیزی است که سایر کشورها با ربط دادن مسئله آب به حقوق امنیتی، سیاسی و اقتصادی در آن موفق عمل کرده‌اند.
گزارش‌های مراکز پژوهشی راهبُردی حاکی از این است که اهمیت آب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی بیش از نفت خواهد بود. بنابراین گزارش‌ها منابع آبی در سال‌های آینده توجه همه کشورهای جهان را به خود معطوف می‌کند و درگیری بر سر منابع آبی محدود و در معرض تهدید می‌تواند بر روابط کشورهای منطقه تأثیر بگذارد. تا جایی که اگر وضعیت به همین شکل خطرناک پیش برود، مسئله آب در بروز جنگ‌های احتمالی آینده تأثیر ژرف و آشکاری خواهد داشت.
به همین دلیل در برخورد با مسئله آب باید این دست موارد را در نظر بگیریم. اما واقعیت این است که هیچ‌کس به این وضعیت خطرناک اشاره‌ای نمی‌کند. ما امروز شاهد عدم آگاهی و چشم‌پوشی نهادهای ذی‌ربط و نیز سیاست ناعادلانه کشورهای سرمنشأ آب در قبال عراق هستیم که نتیجه آن تصویر تکان‌دهنده و هولناک کنونی از رودخانه‌های دجله و فرات است که در مقابل دیدگان همه به سمت خشک شدن و نابودی کشیده می‌شوند.
نویسنده: یاسین العطوانی
مترجم: هادی افرازنده
منبع: روزنامه الصباح/ لینک: https://alsabaah.iq/82372-.html
