نقش هنر و موسیقی در تقویت وحدت ملی در عراق
علی نوریان
هنر و موسیقی از دیرباز به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای برقراری ارتباط، انتقال احساسات و ایجاد هم‌بستگی در جوامع مختلف بشری شناخته شده‌است. هنر و موسیقی زبانی مشترک هستند که فراتر از مرزهای زبانی، قومی و مذهبی، افراد را با یکدیگر پیوند می‌دهد؛ به‌عنوان مثال، یک “نقاشی از رنج‌های جنگ” می‌تواند بدون نیاز به کلام، احساسات ضد جنگ را در بیننده از هر قوم و مذهبی برانگیزد.
هنر و موسیقی با پرداختن به مضامین صلح و دوستی، موجب ترویج فرهنگ هم‌بستگی در جامعه می‌شود و از این ظرفیت برخوردار است که فضایی شاد و پرنشاط در جامعه ایجاد کند تا روحیه امید و خوش‌بینی در افراد تقویت شود. موسیقی محلی و سنتی، نقشی اساسی در حفظ و ترویج فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف یک کشور دارد؛ و هنر با به نمایش گذاشتن تنوع فرهنگی و قومی، از سهم به سزایی در افزایش آگاهی و درک متقابل بین اقوام مختلف آن کشور برخوردار است؛ به‌عنوان مثال، برگزاری جشنواره‌های هنری با حضور اقوام مختلف، فرصتی برای تبادل فرهنگی و شناخت آداب و رسوم یکدیگر فراهم می‌کند.
در این میان، نقش هنر و موسیقی در تقویت وحدت ملی در عراق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هنر و موسیقی عراق مظهر میراث فرهنگی غنی این کشور است که تنوع فرهنگ این کشور را به نمایش می‌گذارد و ارزش‌ها و مبانی آن مانند فرهنگ مدارا و بردباری، هم زیستی و احترام متقابل به تنوع فرهنگی را بیان می‌کند. هنر و موسیقی به ایجاد “حس تعلق ملی” در میان عراقی‌ها کمک کرده و احساس غرور آنها را نسبت به تاریخ و فرهنگشان افزایش می‌دهد و بدین ترتیب، تاریخ و میراث عراق از طریق آهنگ‌ها، نقاشی‌های هنری و داستان‌های عامیانه و بومی حفظ خواهد شد.
هنر و موسیقی فضای امن را برای بیان احساسات و ایده‌ها و تشویق گفت‌وگو و ارتباط بین گروه‌های مختلف جامعه عراق که هر کدام پیشینه‌های مختلفی دارند، فراهم می‌کند؛ این امر می‌تواند شکاف‌های فرهنگی را ترمیم کرده و تنش‌ها را کاهش داده و در نهایت درک و احترام متقابل بین گروه‌های مختلف قومی و مذهبی را افزایش دهد. بنابراین هنر و موسیقی به‌عنوان پل‌هایی بین گذشته و حال، از این قدرت برخوردار است که احساس تعلق به یک جامعه و یک وطن را تقویت کند و نوعی احساس مشترک و هم‌بستگی در بین اعضای جامعه بیافریند.
هنر و موسیقی می‌تواند بستر خلاقیت و نوآوری را فراهم کرده و نقش مؤثری در رشد استعدادها در میان عراقی‌ها داشته‌باشد و با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به رشد اقتصادی عراق کمک کند. همچنین هنر و موسیقی این قدرت را دارد که فرهنگ عراق را در سطح بین المللی بازتاب دهد و تصویری از عراق به‌عنوان کشوری غنی از نظر فرهنگ و تاریخ در اذهان عمومی جهان ترسیم کند.
نمونه‌هایی از نقش هنر و موسیقی در تقویت وحدت ملی در عراق
بسیاری از رویدادهای موسیقی در عراق برگزار می‌شود که مردم را از مناطق مختلف عراق گرد هم می‌آورد تا موسیقی و فرهنگ این کشور را جشن بگیرند. همچنین با برگزاری نمایشگاه‌های هنری، آثار هنرمندان مناطق مختلف عراق به نمایش گذاشته می‌شود که به تبادل اندیشه‌ها و تجربیات بین هنرمندان کمک می‌کند و از این رویدادها و نمایشگاه‌ها می‌توان برای بیان مسائل مهم ملی مانند وحدت ملی و صلح استفاده‌کرد. همچنین نمایشنامه‌ها به موضوعات مهم اجتماعی و سیاسی می‌پردازند که می‌تواند احساسات و خواسته‌های مردم را بیان کرده و این‌گونه احساس وحدت ملی را تقویت کند.
در سال ۲۰۰۳، پس از حمله آمریکا به عراق، این کشور دچار هرج و مرج و خشونت شد. در آن دوره، هنرمند کاظم الساهر آهنگ «عراقنا» را منتشر کرد که بیانگر عشق او به عراق و امید او به آینده‌ای بهتر بود. این آهنگ به افزایش روحیه مردم عراق و ایجاد امید در آنها کمک کرد. به‌طور کلی، موسیقی نقش مهمی در حمایت از جامعه عراق در زمان‌های سخت ایفا کرده است. سرود «موطنی» یکی از معروف‌ترین آهنگ‌های میهنی عرب به‌شمار می‌رود که اکنون سرود ملی کشور عراق محسوب شده و در مناسبت‌های ملی عراق سروده می‌شود. این موسیقی نقش مهمی در بیان هویت ملی عراق ایفا کرده است.
قصیده “یا دجله الخیر” (نوشته محمد مهدی الجواهری) در ستایش رودخانه دجله، توسط تعدادی از خوانندگان عراقی سروده شده‌است. دجله به‌عنوان منبع حیات و نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی عراق در نظر گرفته‌می‌شود. این قصیده به‌دلیل لحن حماسی و میهن‌پرستانه‌اش، به یکی از محبوب‌ترین قصیده‌های عراقی تبدیل شده‌است. دجله الخیر به‌عنوان نمادی از هویت ملی عراق و منبع غرور برای مردم عراق به‌شمار می‌رود. این قصیده در طول سال‌ها به‌عنوان یک سرود ملی غیررسمی برای عراق در تجمعات سیاسی، رویدادهای ورزشی و سایر مناسبت‌های ملی به‌طور گسترده پخش می‌شود. به‌طور کلی این قصیده بیانگر عشق به عراق و وحدت مردم آن است و بدون توجه به تفاوت‌های مذهبی یا فرقه‌ای، نقش مؤثری در وحدت جامعه عراق ایفا کرد. در این قصیده رودخانه دجله به‌عنوان منبع حیات و برکت، نمادی از زیبایی و عظمت، شاهرگ حیاتی عراق مورد ستایش قرار می‌گیرد. این قصیده با اشاره به تمدن‌های باستانی بین النهرین و گرامیداشت میراث فرهنگی عراق، تاریخ و فرهنگ عراق را توصیف می‌کند. احساس امید و خوش‌بینی، آرزوی صلح و رفاه برای عراق، ابراز ایمان به آینده‌ای روشن، تشویق به وحدت و هم‌بستگی ملی در ابیات این قصیده به چشم می‌خورد. برخی از ابیات این قصیده که مربوط به تقویت وحدت ملی در عراق است:
ای دجله، تو خیر و برکتی و به زندگی ما معنا می‌بخشی
ای دجله، تو تاریخ ما هستی؛ تو شاهد تمدن‌های باستانی هستی؛ تو حامل فرهنگ و میراث ما هستی و به ما هویت می‌دهی
ای دجله، تو امید ما هستی، تو به ما وعده آینده‌ای روشن می‌دهی
ای دجله، تو ما را به وحدت و هم‌بستگی دعوت می‌کنی تا عراق را به سرزمینی آباد و آزاد تبدیل کنیم
قصیده‌ها و آهنگ‌هایی تحت‌عنوان “أحضان الوطن” یا “حضن الوطن” سروده شده‌اند که بیانگر احساس حسرت، شوق و دلتنگی برای وطن است و عشق و امید می‌آفریند. آهنگ‌هایی با عنوان “البصرة” سروده شده که زیبایی شهر بصره را توصیف کرده و به‌نوعی می‌تواند مرهمی برای فشارهای روانی و اجتماعی که مردم عراق از آن رنج می‌برند، باشد. همچنین آهنگ‌هایی با عنوان “هلاهلا” که از آهنگ‌های محلی (شعبی) عراق به‌شمار می‌رود، بیانگر مهمان نوازی سخاوتمندانه مردم عراق، فرهنگ و آداب و رسوم آنها است.
هنرهای تجسمی معروف عراقی با موضوع وحدت ملی
تئاتر “حماسه گیلگمش” که یکی از کهن‌ترین نمایشنامه‌های جهان به‌شمار می‌رود. حماسه گیلگمش عراقی‌ها را به تاریخ مشترکشان ارجاع می‌دهد و نشانگر این است که آنها از یک تمدن بزرگ که مهد بسیاری از دستاوردها بوده است، سرچشمه گرفته‌اند. این حماسه ارزش‌های مشترکی مانند شجاعت، دوستی و جستجوی معنای زندگی را در میان عراقی‌ها برجسته می‌کند. حماسه گیلگمش فرصتی برای عراقی‌ها از سراسر کشور فراهم می‌کند تا با زبان عربی فصیح آشنا شده و آن را ارج بنهند و این حماسه تنوع فرهنگی عراق را به نمایش می‌گذارد، چرا که شخصیت‌هایی از خاستگاه‌ها و پیشینه‌های مختلف را به تصویر می‌کشد. بنابراین حماسه گیلگمش به‌عنوان یک اثر هنری ارزشمند، توانسته است زندگی فرهنگی عراقی‌ها را غنی کند و ابزاری قدرتمندی برای تقویت وحدت ملی در عراق به‌شمار برود.
نقاشی «وحدت عراقی» اثر فائق حسن که گروهی از مردم را به تصویر می‌کشد که از پیشینه‌های مختلف قومی و مذهبی دست در دست هم ایستاده‌اند؛ آنها در مقابل پس‌زمینه پرچم عراق با لباس‌های سنتی قرار دارند؛ این نقاشی نمادی از قدرت و تنوع قومی و مذهبی عراق است. نقاشی «برادری» اثر جواد سلیم که دو مرد را به تصویر می‌کشد، یکی عرب و دیگری کرد که در آغوش هم هستند. آنها لباس‌های سنتی پوشیده‌اند و در مقابل پس‌زمینه منظره‌ای عراقی قرار دارند؛ این نقاشی نمادی از برادری و وحدت بین مردم عراق است. همچنین نقاشی «عراق جدید» اثر شاذل القیسی که زنی را به تصویر می‌کشد که لباس سنتی عراقی پوشیده و پرچم عراق را در دست دارد. او در مقابل پس‌زمینه نمادهای پیشرفت و مدرنیته مانند کارخانه‌ها و مدارس قرار دارد؛ این نقاشی نمادی از امید و خوش‌بینی برای آینده عراق است.
دیدگاه نخبگان هنری عراق در مورد نقش هنر و موسیقی در ارتقا وحدت ملی در جامعه
بسیاری از اساتید هنر و موسیقی عراقی معتقدند که هنر و موسیقی ابزاری قدرتمند برای گرد هم آوردن مردم و بستری برای بیان فرهنگ‌ها و اندیشه‌های مختلف است که منجر به ایجاد محیطی از مدارا و تفاهم در میان گروه‌های مختلف جامعه عراق می‌شود. همچنین هنر و موسیقی موجب کاهش استرس و فشارهای روانی در جامعه شده و یک محیط مثبت و آرام‌تری به‌دور از تنش‌ها و نگرش‌های منفی ایجاد می‌کند.
ناظم الغزالی به نقش موسیقی در تقویت وحدت ملی در عراق اعتقاد راسخ داشت. او موسیقی را زبانی جهانی می‌دانست که می‌تواند افراد با ادیان و پیشینه‌های فرهنگی مختلف را متحد کند؛ الغزالی این اعتقاد را از طریق بسیاری از آهنگ‌هایش مانند “بلدی”، “موطنی” و “عاش العراق” بیان کرد. او موسیقی را منبع الهام برای ساختن آینده‌ای بهتر برای عراق می‌دانست. همچنین الغزالی گام‌های عملی بسیاری برای تقویت وحدت ملی از طریق موسیقی برداشت؛ او کنسرت‌های زیادی در سراسر عراق برگزار کرد. او در تأسیس گروه‌های موسیقی بسیاری که شامل نوازندگانی از مذاهب و پیشینه‌های فرهنگی مختلف بودند، مشارکت داشت و به تبادل موسیقی بین فرهنگ‌های مختلف عراقی تأکید می‌کرد. شکی نیست که الغزالی نماد وحدت ملی در عراق بود. او از موسیقی برای انتشار پیام عشق، صلح و فرهنگ مدارا و بردباری در میان همه مردم عراق استفاده‌کرد. آهنگ‌های او همچنان الهام بخش نسل‌های جدید عراقی‌ها برای ساختن آینده‌ای بهتر برای کشورشان است.
همان طور که ملاحظه شد، هنر و موسیقی نقشی اساسی در تقویت وحدت ملی و انسجام اجتماعی در عراق ایفا کرده است، از این رو با استفاده صحیح و هدفمند از این ابزارها می‌توان جامعه‌ای صلح‌آمیز، متحد و شاد ایجاد کرد. دولت عراق باید از هنر و موسیقی با تخصیص منابع مالی لازم، فراهم کردن فرصت‌هایی برای مشارکت در فعالیت‌های هنری و فرهنگی و تشویق هنرمندان و موسیقی‌دانان به خلاقیت حمایت کند. همه اعضای جامعه عراق باید با حضور در رویدادهای هنری و فرهنگی، خرید آثار هنری و حمایت از هنرمندان و موسیقی‌دانان از هنر و موسیقی حمایت خود را نشان دهند.
