بازار پر رونق مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی در عراق
علی نوریان
بازار سکه‌ها و اسکناس‌های قدیمی در عراق بسیار پر رونق و سودآور است. در این میان، مسکوکات و اسکناس‌های مربوط به دوره حکومت پادشاهی عراق (۱۹۳۲-۱۹۵۸) از جایگاه مهمی برخوردار هستند و در داخل و خارج از عراق تقاضای زیادی دارند که قیمت بعضی از آنها به هزاران دلار می‌رسد. اینترنت نقش مهمی در رونق بازار سکه‌ها و اسکناس‌های قدیمی داشته است؛ در واقع، شبکه‌های اجتماعی به خریداران و فروشندگان سکه‌ها و اسکناس‌های قدیمی در سراسر جهان امکان می‌دهد تا از این‌گونه مسکوکات و اسکناس‌ها مطلع شوند و برای خرید و فروش به‌راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این امر باعث افزایش تقاضا و افزایش قیمت این مسکوکات قدیمی شده‌است.
از طریق وب‌سایت‌های مختلف، به‌طور دوره‌ای مزایده‌هایی برای مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی در داخل و خارج از عراق برگزار می‌شود و بسیاری از علاقه‌مندان به جمع‌آوری این مسکوکات، به متخصصان این حوزه تبدیل شده و در زمینه خرید و فروش و مزایده تبحر پیدا کرده‌اند. ارزش مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی به عوامل متعددی از جمله تاریخ انتشار و تعداد ضرب آن بستگی دارد؛ هرچه تعداد سکه‌های موجود کمتر باشد، قیمت آن بالاتر خواهد بود؛ از این رو برخی از سکه‌های کمیاب سلطنتی در مزایده‌های خارج از عراق به قیمت‌های نجومی فروخته می‌شوند. آخرین مزایده در ماه دسامبر ۲۰۲۳ در لندن برگزار شد که در این مزایده، یک اسکناس ۱۰۰ فِلْسی عراقی متعلق به سال ۱۹۴۱ که در هند در طول جنگ جهانی دوم چاپ شده بود به قیمت بیش از ۱۲۶ هزار دلار آمریکا به فروش رسید.
تاریخچه ضرب مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی دروان پادشاهی عراق
در سال ۱۹۳۲ مصادف با اولین سالگرد استقلال پادشاهی عراق از بریتانیا، عراقی‌ها برای اولین بار از پول ملی خود که تصویر ملک فیصل اول را داشت استفاده کردند. این پول در لندن توسط شرکت “برادبری، ویلکینسون و شرکا” چاپ و به‌عنوان دینارعراقی شناخته شد؛ نام دولت عراق در بالای اسکناس، تصویر ملک فیصل اول در سمت راست و ارزش پول در وسط آن درج شده بود. در آن زمان، پول رایج شامل مسکوکات و اسکناس‌های ربع دینار، نیم دینار، یک دینار، پنج دینار، ده دینار و صد دینار بود. صد دینار در آن زمان پول بسیار زیادی به‌حساب می‌آمد که می‌توانستند با آن یک خانه بخرند. این شش نوع اسکناس به‌صورت مسکوکات برنز، نیکل و نقره نیز چاپ می‌شد.
هنگامی که ملک فیصل اول در سال ۱۹۳۳ بر اثر حمله قلبی ناگهانی درگذشت، اسکناس جدیدی با تصویر ملک غازی (پسر ملک فیصل اول) پس از به تخت نشستن او منتشر شد. مشخصات این اسکناس‌ها از همه جهات شبیه به اسکناس‌های قبلی بود به‌جز اینکه تصویر پادشاه (ملک غازی) در سمت چپ قرار داشت. ملک غازی در سال ۱۹۳۹ در یک سانحه رانندگی جان خود را از دست داد و بعد از آن اولین اسکناس‌ها با تصویر ملک فیصل دوم منتشر شدند.
در طول حکومت ملک فیصل دوم، سومین دوره انتشار اسکناس عراقی انجام شد که شبیه به دوره قبل بود و تصویر شاه را در کودکی نشان می‌داد. در خلال جنگ جهانی دوم، به‌دلیل نیاز به پول نقد بیشتر، و به‌دلیل درگیری بریتانیا در جنگ جهانی، چاپ اسکناس عراقی در هند انجام شد. همچنین، مسکوکات و اسکناس ۱۰۰ فلس آن دوره به‌دلیل کیفیت پایین، بعدها لغو شد. در سال ۱۹۴۷، بانک ملی عراق تأسیس شد و دو سال بعد، پنجمین سری اسکناس‌ها را فقط به‌صورت کاغذی با تصویر ملک فیصل دوم به‌عنوان یک نوجوان منتشر کرد. در اواسط دهه ۱۹۵۰، سری جدیدی از اسکناس‌ها منتشر شد که شامل اسکناس‌هایی با عناوین مشابه سری‌های قبلی بود، با این تفاوت که تصویر ملک فیصل دوم بعد از تاج‌گذاری او به‌عنوان پادشاه عراق در آن قرار داشت. در سال ۱۹۵۸، بانک مرکزی آخرین اسکناس سلطنتی را با نام “بانک مرکزی عراق” به‌جای “بانک ملی عراق” چاپ کرد.
نحوه به‌دست آوردن مسکوکات و اسکناس‌های دوره پادشاهی
نادرترین مسکوکات و اسکناس‌های سلطنتی که تا به حال منتشر شده‌اند، مسکوکات ۱۰۰ دیناری با تصویر فیصل اول هستند که به‌دلیل کمیاب بودن و تعداد محدود انتشار، قیمت فعلی آنها به ۲۰۰ هزار دلار می‌رسد. این مطلب را یکی از فروشندگان سکه در بازار سنتی خان المدلل در بغداد بیان می‌کند. این فروشنده به تفاوت قیمت فاحش بین این مسکوکات و مسکوکات ۱۰۰ دیناری با تصویر ملک غازی اشاره می‌کند که تعداد زیادی از آن چاپ شده‌است؛ به‌طوری که اخیراً با قیمت ۳۰ هزار دلار عرضه شده‌است؛ اما کمترین قیمت مربوط به دوره پادشاهی فیصل دوم است زیرا مسکوکات این دوره به‌وفور یافت می‌شوند.
در مورد نحوه به‌دست آوردن مسکوکات و اسکناس‌های دوره پادشاهی باید گفت که این مسکوکات و اسکناس‌های غالباً از خانواده‌هایی که آنها را نگهداشته‌اند به‌دست می‌آیند و بیشتر اوقات این اتفاق از طریق شانس رخ می‌دهد، زمانی که فردی تعدادی از این سکه‌ها را بین و سایل و عتیقه‌جات اجدادش پیدا می‌کند؛ اما اغلب مردم به‌دلیل عدم آگاهی، از ارزش واقعی این مسکوکات اطلاعی ندارند. ضیاء الحسن، کارشناس سکه‌شناسی، در این خصوص می‌گوید: «دلیل کمیاب و گران بودن مسکوکات و اسکناس‌های ۱۰۰ دیناری فیصل اول این است که فیصل دوم به‌دلیل کمیاب بودن این اسکناس حتی در آن زمان، خواهان جمع‌آوری آنها از تجار و جایگزینی آنها با اسکناس‌های ۱۰۰ دیناری جدید بود؛ اما اکثر تجار به این اسکناس‌ها (اسکناس ۱۰۰ دیناری فیصل اول) ارج می‌نهادند و آنها را تحویل نمی‌دادند. در نتیجه، اسکناس‌های ۱۰۰ دیناری فیصل اول نادر شده‌اند که قیمت آنها بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار دلار آمریکا است.
چگونگی ارزش‌گذاری مسکوکات و اسکناس‌های دوره پادشاهی
ارزش مسکوکات و اسکناس‌ها به دو عامل اصلی بستگی دارد: ۱- تاریخ انتشار: به‌طور کلی، هرچقدر مسکوکات و اسکناس‌ها قدمت بیشتری داشته‌باشند، مانند مسکوکات ضرب شده در دوره پادشاه فیصل اول، ارزش آنها بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر، هر چه به اواخر دوره سلطنت (اواخر دهه ۱۹۵۰) نزدیک می‌شویم، ارزش مسکوکات کاهش می‌یابد. ۲-تعداد مسکوکات و اسکناس‌های ضرب شده: هرچه تعداد مسکوکات ضرب شده از یک نوع خاص کمتر باشد، ارزش آنها بیشتر است. به گفته حسن، در دهه ۱۹۵۰، به‌دلیل پیشرفت‌های اقتصادی و مالی، تعداد مسکوکات و اسکناس‌های چاپ شده بیشتر از دوره‌های اول و دوم پادشاهی بود؛ از این رو به‌دلیل تعداد زیاد مسکوکات و اسکناس‌های چاپ شده در دهه ۱۹۵۰، این مسکوکات ارزش کمتری دارند. لازم به ذکر است که تقاضا برای مسکوکات قدیمی‌تر، به‌دلیل کمیاب بودن و ارزش تاریخی آنها، بیشتر است.
به گفته حسن، محل چاپ مسکوکات و اسکناس‌ها بر ارزش آنها تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال، مسکوکات و اسکناس‌هایی که در لندن یا هند چاپ‌شده‌اند، ارزشمندتر از مسکوکات و اسکناس‌هایی هستند که در داخل عراق چاپ‌شده‌اند. همچنین مسکوکات و اسکناس‌هایی که توسط مقامات رده‌بالا امضا شده‌اند، ارزش بیشتری دارند. به‌عنوان مثال، مسکوکات و اسکناس‌هایی که توسط “جعفر العسکری” وزیر دفاع آن وقت امضا شده‌اند، به‌دلیل مناصب متعددی که داشته، از ارزش بالاتری برخوردارند.
مسکوکات و اسکناس‌های دوره پادشاهی “ملک فیصل دوم” بر اساس تصویر فیصل دوم روی اسکناس، ارزش‌گذاری می‌شوند. مسکوکات و اسکناس‌های که تصویر او در کودکی را نشان می‌دهند، به‌نام “الطفل” شناخته می‌شوند؛ اسکناس‌هایی که تصویر او در نوجوانی را نشان می‌دهند، “الصبی” نامیده شده و اسکناس‌هایی که تصویر او پس از تاج‌گذاری را نشان می‌دهند، “الشاب” نامیده می‌شوند. علاوه بر این، مسکوکات و اسکناس‌های نادری که در مناسبت‌های خاص مانند تاج‌گذاری پادشاهان چاپ‌شده‌اند، و همچنین مسکوکات و اسکناس‌هایی که به‌اشتباه چاپ‌شده‌اند، مانند اسکناس ۲۰ فلس در زمان “ملک فیصل اول” که تاریخ آن به‌اشتباه ۱۲۵۲ هجری قمری به‌جای ۱۳۵۲ هجری قمری چاپ شده بود، از ارزش بسیار بالایی برخوردارند.
بر اساس آنچه بیان شد، مسکوکات و اسکناس‌های دوران پادشاهی عراق، زیباترین و پرطرفدارترین مسکوکات و اسکناس‌ها در بازار داخلی و خارجی به‌شمار می‌روند و ارزش آنها با گذشت زمان افزایش می‌یابد و هرگز چیزی از ارزش آنها کم نخواهد شد؛ اما دو مسئله در این خصوص قابل طرح است که آیا تقاضا برای مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی در عراق همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد؟ و آیا افزایش آگاهی عمومی از ارزش این مسکوکات و اسکناس‌ها بر میزان تقاضا و ارزش آنها تأثیر خواهد گذاشت؟ تاکنون پاسخ‌های روشنی در این خصوص وجود نداشته‌است.
