معرفی کتاب: الإیزدیون فی کتب الرحاله البریطانیین

نام کتاب

الإیزدیون فی کتب الرحاله البریطانیین (ایزدیان در آیینه‌ی نوشته‌های جهان‌گردان بریتانیایی)

نویسنده

ارشد حمد محو؛ وی یکی از ایزدی‌پژوهان مهم عراق است و در این زمینه نوشته‌های متعددی در قالب کتاب یا مقاله دارد؛ مهم‌ترین اثر وی کتاب «الایزدیون فی کتب الرحاله البریطانیین» است. در کنار آن وی مقالاتی از جمله: «أثر الفرمانات علی التغیر الدیموغرافی للمناطق الایزیدیین الف رمان الا خیر نموذجاً» را نوشته‌است. وی در رشته تاریخ معاصر تخصص دارد.

مشخصات کلی کتاب

این کتاب در 220 صفحه و 1000 نسخه، توسط مؤسسه بحوث و نشر موکریانی چاپ شده‌است.

این کتاب به‌طور کلی درصدد است تا به یک تصویر واضح از زندگی ایزدی‌ها در عراق از تاریخ ماقبل قرن 19 بدهد؛ سپس به بررسی اوضاع ایزدیان در نوشتار جهانگردان انگلستانی در دوران جنگ جهانی دوم می‌پردازد؛ وی در این دوران به اوضاع معیشتی ایزدیان و میزان ارتباط آنان با دولت عثمانی و همچنین جامعه‌شناسی ایزدیان در آن دوران، می‌پردازد.

در فصل بعد، زندگی عموم مردم ایزدی در نوشتار جهانگردان بریتانیایی بررسی می‌شود. وی در این نوشتار به ذکر اسامی روستاها و عشایر ایزدی پرداخته و به آداب و رسوم و تقالید آنان می‌پردازد.

همچنین این نویسنده به اوضاع اقتصادی و اوضاع خانه‌سازی و عمرانی ایزدیان در آن برهه از تاریخ نیز پرداخته‌است. وی در انتها، منابع و مصادری که به زبان کردی یا انگلیسی استفاده کرده را نام می‌برد.

برشی از کتاب

نویسنده با پرداختن به جزئیات عقاید و مرام ایزدی گری، در بخشی تحت‌عنوان «کتاب‌های دینی مقدس در نزد ایزدی‌ها» می‌نویسد:

تمام جهانگردان انگلیسی که با ایزدی‌ها در ارتباط بوده‌اند، نسبت به کتب دینی مقدس در نظر ایزدی‌ها، این‌چنین اتفاق‌نظر دارند که دو کتاب «جلوه» و «سیاه‌نامه» (المصحف الأسود) مهم‌ترین کتاب دینی ایزدیان را تشکیل می‌دهد. اگرچه آنان در ماهیت این دو کتاب و مؤلفان آن، اختلاف‌نظر دارند. کتاب «سیاه‌نامه» کتابی است که پیرامون نگرش ایزدیان بر نحوه آفرینش این هستی و ترتّب و تنوع مخلوقات و چگونگی آفرینش موجودات، سخن می‌کند. اما کتاب «جلوه» پیرامون آداب و رسوم و آموزه‌های اصلی آیین ایزدی‌گری سخن می‌کند. همچنین این کتاب به شیوه‌های پند و آموزندگی برای شخصیت‌های دینی ایزدی و نحوه آموختن تعالیم ایزدی نیز پرداخته‌است. هردوی این کتب، به زبان کُردی و با رعایت فنون اصیل جمله سازی کردی، نوشته شده‌است.

بر این اساس، ایزدی‌ها خود را جزو ادیان سماوی و دارای کتاب آسمانی قلمداد می‌کنند (بنابر نظریه ویطرام)؛ و به نظر وی، ایزدی‌ها مدتی بسیار طولانی را درصدد کتمان و مخفی‌سازی نوشته‌ها و تعالیم و داشته‌های دینی خود گذرانده و در این راه، سختی‌های بسیاری متحمل شده‌اند؛ آنهم با این پیش‌فرض که آنان جز دو کتاب «المصحف الاسود» و «جلوه» هیچ کتاب معتبر و پایه‌ای دیگری ندارند و لاجرم باید از این دو کتاب تا حد توان نگهداری و پاسبانی کنند. اما لایارد (جهانگرد انگلیسی) باور دارد که افزون بر این دو کتاب، ایزدی‌ها دارای کتابی دیگر هستند که مجموعه‌ای از مسائل مربوط به آیین ایزدی را بیان کرده است؛ این کتاب، همواره مورد خوانش جمعی آنان قرار می‌گیرد و آکنده از تعلیمِ آموزه‌های ایزدی و تقلیدات و آداب و رسوم اجتماعی ایزدیان می‌باشد. این کتاب نیز به‌صورت کاملاً سرّی و در شهر «بعشیقه» (نام شهری آرامی‌نشین و ایزدی‌نشین در نزدیکی موصل) یا «بحرانی» (نام شهری مربوط به دوران آرامی و ایزدی نشین در نزدیکی موصل) در کمال قداست‌بخشی و چیزی در حد خرافه‌پرستی، توسط ایزدیان پاسبانی می‌شود.

اما درباره مؤلفان این کتب مقدس ایزدی، «بدج» جهانگرد می‌گوید که مؤلف کتاب جلوه، شیخ عدی است. اما درباره کتاب سیاه‌نامه، اطلاعی در دست نیست. «ویطرام» می‌گوید که تاریخ کتابت کتاب سیاه‌نامه به دوران قرن دهم میلادی و تاریخ تدوین کتاب جلوه به دوران قرن 13 میلادی می‌رسد.

اما با این وجود، «با چر» جهانگرد، ادعایی به کلی ضد ادعای این افراد دارد؛ او معتقد است اساساً ایزدی‌ها هیچ کتاب مقدس حقیقی در دست ندارند، بلکه آنان صرفاً برای دور ماندن از گزند مسلمانان و با این تفکر که: مسلمانان تنها با دیانت‌هایی که دارای کتب سماوی هستند، کاری ندارند، کار را پیش برده و مدعی وجود کتب آسمانی برای خود شده‌اند تا از گزند آوارگی و کشتار دور بمانند.