در اکتبر سال 2019 که اعتراضات موسوم به “تشرین” آغاز گردید فقط در یک روز استان ناصریه 32 جان‌باخته و 229 زخمی را تقدیم این اعتراضات کرد. (منبع) کما این‌که این استان به تنها استان شیعه‌نشین معروف شد که تمامی احزاب کلاسیک مجبور شدند دفاتر خود را به دلیل هجوم جوانان معترض به آن مسدود کنند (منبع). همچنین این استان اولین استانی بود که در سال 2021 استاندار آن مجبور شد طی اعتراضاتی خیابانی استعفا دهد. به‌طور کل ناصریه از آخرین استان‌هایی هم بود که تجمع جوانان تشرینی در آن برچیده شد و همیشه استانی پرتلاطم بوده و حضوری فعال در اعتراضات داشته است.
اما چنین حضور فعالی بی‌دلیل هم نیست و می‌توان گفت دارای دلایل و سوابقی تاریخی است که در این گزارش به بررسی این سوابق خواهیم پرداخت و در ابتدا به معرفی این استان و تاریخچه تأسیس آن اشاره خواهیم كرد و سپس بعد تاریخ سیاسی و مشکلات اجتماعی اقتصادی و نیز بعد دینی این استان را بيان خواهيم كرد.
معرفی و تاریخچه تأسیس ناصریه
گفته می‌شود تقریباً این استان حدود 154 سال پیش و به دست والی دولت عثمانی در آن زمان “مدحت پاشا” تأسیس گردید. هدف وی از این اقدام ظاهراً استقرار قبائل کوچ‌نشین بوده است (منبع). از همین‌جا می‌توان برداشت کرد نزاع میان زندگی قبیله‌ای و زندگی شهری به‌خودی‌خود می‌تواند یکی از دلایل تمرّدهای این استان علیه دولت مرکزی باشد زیرا معمولاً به باور برخی جامعه شناسان زندگی قبیله‌ای همراه با تمرد از دولت مرکزی است و این برخلاف زندگی شهری و یکجانشینی است که با کمرنگ شدن فرهنگ قبیله‌ای و همچنین پایبند شدن به قوانین دولت مرکزی و سازش با اوضاع موجود همراه است. در همین اعتراضات اکتبر 2019 هم بعد قبیله‌گرایی در این استان بسیار موج می‌زد کما این‌که شخصیت‌های قبیله‌ای در این استان مانند “شیخ حسین آل‌خیّون” در اعتراضات حضور فعال‌تری در مقایسه با بقیه استان‌ها داشتند و اساساً یکی از عوامل شدت یافتن درگیری‌ها در این استان “جایگاه خون” در فرهنگ قبیله‌ای می‌باشد به‌طوری‌که در این فرهنگ ریخته‌شدن خون با انتقامی متقابل و خارج‌ازمسیر قانونی مواجه خواهد شد.
همچنین در سال 2017 جمعیت این استان حدود 2.1 میلیون نفر بوده و تعداد شهرستان‌های این استان هم 10 شهرستان است (منبع) کما این‌که این استان از نظر پیشینه تاریخی و فرهنگ و ادب نیز غنی بوده است زیرا زیگورات تاریخی و چند هزارساله “اور” در این استان واقع شده است و شاعر معروف عراقی “محمد سعید الحبوبی” از این استان است و هنرمندان مشهوری مانند “داخل حسن” و “حسین نعمه” هم از همین استان می‌باشند (منبع).
ناصریه خاستگاه سه حزب سیاسی مشهور
یکی دیگر از دلایل ملتهب بودن و چه‌بسا سیاسی بودن این استان را می‌توان در شکل‌گیری احزاب در آن دانست. درواقع ناصریه استانی است که 3 حزب مشهور در عراق که در شکل‌گیری تاریخ امروز عراق نقش محوری داشتند در آن متولدشده‌اند.
اولین حزب، “حزب کمونیست” است که شروع آن از استان ناصریه بود و در سال 1934 توسط “یوسف سلمان” که اهل این استان است، تأسیس گردید و به مبارزه علیه نظام پادشاهی وقت در عراق پرداخت تا این‌که توسط همان نظام شاهنشاهی اعدام شد (منبع).
دومین حزب، “حزب بعث” است. برخلاف این‌که در نظر بسیاری نام این حزب با اهل سنت گره‌خورده است اما مؤسس آن یک فرد تربیت‌یافته در جامعه شیعی عراق بود. این شخص “فؤاد الرکابی” اهل ناصریه بود و در سال 1950 این حزب را تأسیس کرد و به علت آن‌که افکار این حزب و مؤسس آن از حزب بعث در سوریه تأثیر گرفته بود، در سال 1952 از طرف سوریه این حزب تأیید شد و خود الرکابی نیز یکی از جوان‌ترین وزرای عراقی در عصر جمهوری‌شدن این کشور بود اما وی به دست هم‌حزبی‌های خود به قتل رسید (منبع).
سومین حزب، “حزب الدعوه” است که گفته می‌شود از مؤسسان آن “طالب الرفاعی” از استان ناصریه است و او یک رجل دینی و درس‌خوانده در نجف اشرف بود؛ هرچند امروزه او در عراق ساکن نیست و افکار وى هم به‌شدت با افکار و نگرش این حزب فاصله دارد (منبع).
بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی ناصریه
مشکلات اقتصادی در ناصريه باعث شده است، برای نمونه آمار خودکشی در این استان در سال 2022 بسیار بالا باشد و 102 مورد در این زمینه ثبت گردد کما این‌که این تعداد در میان زنان بیشتر از مردان باشد (منبع).
همچنین این استان از محروم‌ترین استان‌های عراق است و از نظر محرومیت از تأمین نیازهای اساسی (مانند آموزش، بهداشت، آب، برق و…) این استان در رتبه 4 در عراق قرار دارد و این میزان از محرومیت در این استان 47.9% است. همچنین در سال 2011 میزان فقر در این استان 37.8% بوده است و این میزان 11.5% بیشتر از میزان متوسط در سطح ملی است؛ بدیهی است با توجه به عوامل مختلف در سال‌های اخیر ازجمله جنگ با داعش، کاهش قیمت نفت، عدم ثبات سیاسی و بیماری کرونا این میزان از فقر بیشتر از این هم شده باشد کما این‌که در برخی گزارش‌ها امروزه این میزان برای این استان بیش از 40% برآورد شده است. کما این‌که نرخ بیکاری در این استان در سال 2014 به میزان 18% برآورد شد و این رقم 6% بیش از نرخ بیکاری در سطح کشور در آن زمان بوده است که 12% برآورد شده بود (منبع). تمامی این موارد و رشد آن‌ها با توجه به چالش‌های سال‌های اخیر باعث می‌شود که ناآرامی‌های سیاسی و اعتراضات تبدیل به امری طبیعی در این استان شود.
بررسی ناصریه از بعد دینی
یکی دیگر از مواردی که باعث می‌شود این استان دارای وضعیتی پر فراز و نشیب باشد، تنوع بالای تفکرات دینی در آن است. البته اکثریت این استان شیعه هستند اما بااین‌وجود فرقه‌های انحرافی مختلفی در این استان نفوذ دارند برای نمونه فرقه‌هایی مانند “اولاد الله” (منبع) و “جند السماء” (منبع) و “اصحاب القضیه” (منبع) و “جماعت الصرخی” (منبع) در این استان طرفدارانی دارند و نکته قابل‌توجه در این استان طرفداری اکثریت مردم آن از جریان “شهید آیت‌الله سید محمد محمدصادق صدر رحمه الله” و از سویی دیگر بازگشت پیشینه بسیاری از این جریان‌ها به همین جریان است. همچنین چنین وضعیتی باعث می‌شود نفوذ عوامل خارجی هم در این استان برای ایجاد بی‌ثباتی در آن افزایش یابد.
در پایان باید به این نکته اشاره داشت استان ناصریه با وجود داشتن چنین تنوعی و سابقه تاریخی و از سویی دیگر وضعیت بد معیشتی طبیعی است در بسیاری از اوقات مورد هدف قرار گیرد تا به مرکزی برای ایجاد بی‌ثباتی تبدیل شود. به همین علت شایسته است از نظر بهبودی وضعیت معیشتی و بیکاری به این استان توجه بیشتری شود و هم‌زمان بهتر است از نظر امنیتی و فرهنگی این استان موردتوجه بیشتری قرار گیرد تا عوامل نفوذی نتوانند از چالش‌های موجود در این استان سوءاستفاده کنند.
شهاب نورانی فر
