توافقنامه امنیتی ترکیه و عراق: ایجاد مرکز هماهنگی امنیتی مشترک
نویسنده: اسد امیری کیان
مقدمه
در چند سال گذشته، ترکیه عملیات نظامی زیادی در شمال عراق انجام داده که البته با اعتراض‌هایی هم ازسوی بغداد مواجه شده است. ترکیه مدعی است که عراق توانایی حفاظت از مرزهایش را ندارد و این کشور برای حفاظت از مرزهای خود ناچار به انجام مکرر این عملیات است. توافق میان ترکیه و عراق در زمان صدام، مبنی بر اینکه دو کشور می‌توانند تا عمق پنج کیلومتری برای مبارزه با تروریسم به خاک کشور مقابل وارد شوند، از نشانههای این نگرانی ترکیه است. بیشتر از آن، ترکیه در سال‌های اخیر این توافق را نادیده گرفته و تا عمق ۴۰ کیلومتر و حتی بیشتر از آن، وارد خاک عراق شده است. این موضوع باعث افزایش نارضایتی عراقی‌ها شده است، تا حدی که دو کشور برای رسیدن به اشتراک نظر در این رابطه به مذاکره باهم پرداختند.
مفاد و نتایج توافق امنیتی میان ترکیه و عراق
در یک نشست سطح بالای امنیتی در آنکارا که میان وزرای خارجه و دفاع عراق و ترکیه انجام شد، توافقی به دست آمد که بر اساس آن قرار شد دو مرکز مشترک هماهنگی و آموزش برای مبارزه با تهدیدات تروریستی در بغداد و یک پایگاه نظامیان ترکیه در شمال عراق در نزدیکی موصل ایجاد شود. این نشست سطح بالای امنیتی حاصل توافقاتی است که در سفر اردوغان به عراق در اردیبهشت ماه سال جاری به دست آمد. در مذاکرات میان دو کشور، ترکیه از عراق خواست که اقداماتی در مبارزه با پ‌ک‌ک انجام دهد. در همین راستا بغداد برای اولین‌بار پ‌ک‌ک را به‌عنوان یک گروه غیرقانونی اعلام کرد که یک گام مهم و بزرگ در راستای خواسته ترکیه به شمار میرود؛ امتیازاتی که ترکیه در سفر اخیر وزیر خارجه عراق به این کشور به دست آورد، بسیار مهم بود، چون هم در بحث پ‌ک‌ک توافقاتی حاصل شد و هم حضور نظامی ترکیه در عراق تثبیت شد.
البته ترکیه هم امتیازاتی به‌طرف عراقی داد؛ از جمله اینکه برای اتباع عراقی بالای پنجاه سال و زیر پانزده سال صدور روادید را لغو کرد. سال‌های طولانی است که عراق به دنبال لغو روادید با ترکیه است، اما به‌خاطر موضوعات امنیتی و تروریسم، ترکیه با آن موافقت نمی‌کرد. توافق ترکیه و عراق بر سر پ‌ک‌ک نشان می‌دهد که ترکیه به همراهی عراقی گام‌به‌گام به سمت مبارزه مشترک علیه پ‌ک‌ک پیش میرود که از اهداف اساسی این کشور است. هدف نهایی آنکارا این است که عملیات مشترک با بغداد و اربیل داشته باشند امری که تاکنون به وقوع نپیوسته است.
باتوجه‌به فضای مذاکرات و تعاملات رهبران دو کشور میتوان گفت که بغداد در ازای مقابله با پ ک ک، امتیازاتی در حوزه آب، لغو روادید و سرمایه‌گذاری در پروژه جاده توسعه را از ترکیه دریافت کرده است. اما اینکه این توافق به عملیات مشترک علیه پ ک ک ختم شود، در آینده نزدیک از شانس کمی برخوردار است. به نظر میرسد توافق در همین مرحله باقی بماند، چون تبعات آن برای بغداد بیشتر است، البته ترکیه تلاش می‌کند به این سطح از همکاری با عراق در مقابله مشترک با پ ک ک برسد و دست از این تلاش برنخواهد داشت.
در نتیجه روند مثبت مذاکرات میان دو کشور و اینکه هر کدام از دو کشور امتیازاتی از طرف مقابل دریافت کردهاند، در روزهای گذشته وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد که ترکیه و عراق یک مرکز هماهنگی امنیتی مشترک را در بغداد ایجاد خواهند کرد که متشکل از ژنرال‌ها و افسران دو کشور است تا همکاری خود را در برابر تهدیدهای امنیتی مشترک تقویت کنند. این مرکز بخشی از یک یادداشت تفاهم است که در یک نشست سطح بالا در آنکارا در ۱۵ اوت به امضا رسید. این توافق که نشان‌دهنده تعمیق قابل‌توجه همکاری نظامی بین ترکیه و عراق است، پس از سال‌ها تیرگی روابط به دلیل عملیات نظامی ترکیه علیه شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) مستقر در شمال عراق به دست می‌آید. این تفاهم‌نامه همچنین شامل ایجاد یک «مرکز آموزشی و همکاری مشترک» در پایگاه «بعشیقه» واقع در شمال عراق است که در آن پرسنل ترکیه‌ای و عراقی آموزش‌های نظامی را انجام خواهند داد و تخصص‌های خود را به اشتراک خواهند گذاشت. هدف از این ابتکار، افزایش توانایی‌های نیروهای امنیتی عراق در تلاش برای مبارزه با تروریسم و تامین امنیت منطقه است. این توافق علاوه بر تلاشهای ضدتروریسم، امنیت مرزی مشترک، مبارزه با مهاجرت‌های غیرقانونی و مبارزه با قاچاق و جرایم سازمان‌یافته را موردتوجه قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری
ترکیه در موضوع پ ک ک به کمک بغداد و اربیل نیاز مبرم دارد و در همین راستا به آنها فشار می‌آورد که پ ک ک را وادار کنند که اقدامی علیه ترکیه انجام ندهد، درغیر این صورت با همکاری هم مبارزه مشترکی با پ ک ک داشته باشند. ازآنجایی‌که عراق هم از نظر آب به ترکیه وابسته است و هم برای اجرای پروژه جاده توسعه به سرمایه‌گذاری این کشور نیاز دارد، آنکارا از این دو ابزار برای فشار به عراق جهت دستیابی به هدف امنیتی خود در موضوع پ ک ک استفاده می‌کند. همین که پ ک ک گروه غیرقانونی اعلام شده و احزاب مرتبط با آن حق حضور در انتخابات عراق را ندارند و پایگاه نظامی ترکیه در شمال عراق نیز به‌عنوان یک پایگاه آموزشی به رسمیت شناخته شد، یک امتیاز بزرگ برای ترکیه است. به نظر میرسد که ترکیه در بلندمدت و برای تأمین امنیت خود به شکلی پایدار در تلاش است تا یک کریدور امنیتی با استفاده از خاک دو کشور سوریه و عراق ایجاد کند، تلاشهای اخیر ترکیه برای عادیسازی روابط با سوریه نیز در جزوی از این نقشه است. ترکیه با استفاده از جذابیتهای اقتصادی و استفاده از آب به‌عنوان اهرم فشار در تلاش است تا منافع خود را به عراق تحمیل کند. به نظر میرسد که نتیجه کار برای ترکیه تا اینجا رضایت‌بخش بوده است.
