بررسی چشم‌اندازها و چالش‌های پیش روی پروژه راه توسعه
در تاریخ 27 می سال 2023 دولت السودانی یک اجلاس اقلیمی را در جهت تبیین پروژه راه توسعه برای همسایگان و قدرت‌های منطقه برگزار کرد. در این اجلاس کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، ایران، سوریه، ترکیه و اردن و نمایندگانی از اتحادیه اروپا و نمایندگانی از بانک جهانی مشارکت داشتند.
دولت عراق از طریق این پروژه درصدد است تا این کشور را به نقطه ثقل و مرکز مهمی برای حمل‌ونقل کالا مبدّل کند و از این طریق جایگاه این کشور را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ارتقا دهد.
در این یادداشت به بررسی ویژگی‌ها، مزایا و چالش‌های این پروژه خواهیم پرداخت.
ویژگی‌های پروژه راه توسعه
طبق برآوردهای مسئولان عراقی این پروژه از 13 استان عبور خواهد کرد و 100 هزار فرصت شغلی را فراهم خواهد آورد. همچنین این راه دو خط انتقال خواهد داشت. یکی از این خطوط، خط انتقال راهبردی است که شامل یک خط ریلی می‌شود و طول آن 1175 کیلومتر است و خط انتقال دیگر یک خط جاده‌ای است و طول آن 1190 کیلومتر می‌باشد. کما این‌که مسیر هر دو خط جداگانه خواهد بود اما در شمال کربلا به یکدیگر رسیده و ازآنجا تا منطقه فیش خابور در مرز با ترکیه به‌صورت موازی ادامه خواهند یافت. هزینه ساخت این پروژه 17 میلیارد دلار پیش‌بینی‌شده است. این پروژه در سه مرحله تکمیل خواهد شد و مرحله اول آن تا سال 2028 و مرحله دوم تا سال 2038 و مرحله سوم تا سال 2050 خواهد بود و در مرحله اول، این پروژه قابلیت انتقال 3.5 میلیون کانتینر در سال را خواهد داشت و ارزش این نقل‌وانتقال 4.8 میلیارد دلار خواهد بود.
همچنین ازنظر مدت‌زمان انتقال کالا این پروژه باعث کاهش 50 درصدی این مدت‌زمان می‌شود زیرا در حال حاضر انتقال کالا از بندر شانگهای در چین به بندر روتردام در هلند 33 روز به طول می‌انجامد حال‌آنکه انتقال کالا از بندر شانگهای به بندر جوادر در پاکستان و سپس به بندر بزرگ فاو در بصره و ازآنجا از طریق راه توسعه باعث خواهد شد تمام این فرآیند 15 روز طول بکشد.( منبع)
ازنظر پیشرفت فیزیکی هم این پروژه با احتساب نقطه شروع آن یعنی از بندر بزرگ فاو، پیشرفت 40 درصدی داشته است.( منبع)
مزایای پروژه راه توسعه
ازنظر اقتصادی این پروژه باعث خواهد شد تا عراق در درآمدهای خود تنوع بخشد و نرخ بیکاری را کاهش دهد. باید توجه داشت نرخ بیکاری در این کشور در سال 2021 حدود 16.5 درصد بوده است (منبع) و یکی از مهم‌ترین عوامل نرخ بالای بیکاری ضعف بخش خصوصی و اقبال شدید مردم به اشتغال در بخش عمومی و دولتی است. پروژه راه توسعه می‌تواند باعث تقویت بیش‌ازپیش بخش خصوصی و هم‌زمان باعث کاهش نرخ بیکاری شود. همچنین در زمینه اقتصادی یکی دیگر از اهداف دولت عراق کاهش وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی است. درواقع حدود 95 درصد از درآمدهای بودجه این کشور وابسته به صادرات نفت است (منبع) و دولت عراق از طریق احداث این پروژه به دنبال آن است تا منابع درآمد خود را متنوع کند.
ازنظر سیاسی هم به نظر می‌رسد دولت السودانی از طریق این پروژه به دنبال آن است تا از خود میراثی در میان جامعه عراق به‌جا بگذارد و با توجه به بلندمدت بودن این پروژه دولت السودانی می‌خواهد از این طریق راه را برای حصول دوره دوم نخست‌وزیری برای خود هموارتر کند.
ازنظر منطقه‌ای و دیپلماتیک هم دولت السودانی با این پروژه به دنبال آن است تا عراق نقطه اتصالی میان آسیا و اروپا شود و به‌جای این‌که نقطه تعارض منافع میان کشورها باشد، تبدیل به نقطه تلاقی و اشتراک منافع میان آن‌ها گردد. و ازنظر دیپلماتیک نیز به نظر می‌رسد دولت السودانی از طریق این پروژه می‌خواهد این پیام را ارسال کند که روابط عراق با همسایگان خود و قدرت‌های منطقه بر اساس منافع ملی این کشور تعریف خواهد شد و همچنین عراق از طریق راه توسعه می‌خواهد بخشی از بار سنگین انزوا را که از نظام پیشین به ارث برده است، کاهش دهد.
چالش‌های پیش روی این پروژه
باوجود مزایای بسیار اما این پروژه خالی از چالش‌ها و مشکلاتی پیش روی خود نیست. به باور کارشناسان یکی از این مشکلات مسائل مربوط به فساد مالی واداری گسترده در عراق و تقدم منافع حزبی و جناحی بر منافع ملی است. همچنین به نظر می‌رسد این پروژه با مشکلات امنیتی مانند وجود بقایایی از نیروهای داعش در برخی مناطق شمالی در عراق و منازعات با نیروهای PKK در این مناطق مواجه باشد.
نکته مهم دیگر در خصوص این چالش‌ها مسئله ترکیه است. درواقع این پروژه بیشتر با مشارکت عراق و ترکیه انجام خواهد گرفت و در چنین پروژه‌هایی که احداث آن‌ها وابسته به بیش از یک کشور است، باید تمامی طرف‌ها دارای اولویت مشترک ازنظر منافع باشند. حال‌آنکه به نظر می‌آید برای ترکیه تأمین منافع ازنظر امنیتی اهمیت بیشتری داشته باشد تا منافع اقتصادی درحالی‌که عکس این موضوع برای عراق صدق می‌کند.
همچنین مسئولان عراقی باور دارند این پروژه با توجه به افزایش حجم مبادلات بازرگانی دنیا در آینده می‌تواند مکمل کانال سوئز باشد اما به عقیده برخی کارشناسان به دلیل دسترسی محدود عراق به آب‌های خلیج‌فارس و هماهنگ بودن شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل تجاری با راه‌های موجود و نیز تنوع بالای راه‌های انتقال کالا در این پروژه -که باعث افزایش هزینه‌ها و افزایش بیمه می‌شود- باعث شده است این پروژه نه‌تنها توانایی رقابت با کانال سوئز را نداشته باشد بلکه در این‌که بتواند مکمل آن‌هم باشد تردیدهایی به وجود آید.
کما این‌که این پروژه از مناطق اقلیم هم عبور می‌کند و احتمالاً اختلافاتی میان دولت عراق و دولت اقلیم بر سر مکانیسم مربوط به توزیع درآمدها و نحوه نظارت بر ترانزیت کالا از آن مناطق به وجود خواهد آمد.
سخن پایانی
درواقع پروژه راه توسعه یک ابر پروژه بلند پروازانه توسط دولت السودانی است که ما را به یاد پروژه “شام جدید” در زمان دولت الکاظمی می‌اندازد. پروژه شام جدید تابه‌حال نتوانست به‌جایی برسد و به نظر می‌رسد تحقق پروژه راه توسعه هم -خصوصاً با توجه به وابستگی تحقق آن به احداث پروژه بندر بزرگ فاو- با چالش‌های جدی روبه‌رو باشد. درواقع به باور برخی از کارشناسان مهم‌ترین این چالش‌ها اشکالات موجود در شیوه اداره کشور و اختلافات عمیق میان احزاب و مسئله فساد و بی‌کفایتی برخی از مسئولان است. به همین علت به نظر می‌رسد تا زمان حل این چالش‌های زیربنایی امکان احداث چنین ابر پروژه‌های بلند پروازانه‌ای با شک و تردید روبه‌رو شود.
شهاب نورانی فر
